«Біз динозаврлармен жұмыс істемеуіміз керек». Еуропарламент Қазақстандағы адам құқықтары туралы айтты

Еуропарламент пленарлық отырыс барысында 14 наурызда Қазақстандағы адам құқықтарының ахуалына қатысты резолюция қабылдады. Құжатқа жеті еуропалық партия өкілдері бастамашылық етті, ол 17 ұсыныстан тұрады, олардың 15-і ел билігіне жолданған, деп хабарлайды Азаттық радиосы.

ҚАЗАҚСТАНДА ЕВРОДЕПУТАТТАР ҚАНДАЙ БҰЗУШЫЛЫҚТАР ТУРАЛЫ АЙТТЫ?

2016 жылы Еуроодақ пен Қазақстан қол қойған әріптестік пен ынтымақтастық туралы кеңейтілген келісімге сілтеме жасады. Еуропарламент мүшелері осы Шарттың негіздерінің бірі адам құқықтарын, демократия қағидаттарын және заңның үстемдігін құрметтеу болып табылатынын атап өтті.

ALDE партиясынан Хайди Хауталдың қарары жобасының тең авторларының бірі мәлімдегендей, осы себепті «Еуроодақ Қазақстандағы адам құқықтарының нашарлап бара жатқан ахуалына дереу жауап беруге міндетті». Жобаның басқа тең авторы еуродепутат Вольф Клинц «келісімге қол қойылғаннан кейін үш жыл өткен соң [ЕО-мен] Қазақстанда ешқандай жақсартулар байқалмайды [құқық қорғау саласында], ал кейбір облыстарда тіпті регресс байқалады»деп қосты.

«Адамдарды түрмеге салып, қорлауда, елде пікір білдіру бостандығы жоқ, саяси оппоненттерді қудалауда», – деді ол, қарарға қосар болсақ үкіметке [Қазақстан] «есіне салып, бұл туралы әрекет бастау керек».

ЕО-мен әріптестік пен ынтымақтастық туралы кеңейтілген шарт көпжылдық келіссөздерден кейін 2016 жылы жасалды. Қазіргі уақытта оны Еуроодақтың 26 мүшесі (Италия мен Голландиядан басқа) мен Еуропарламент бекітті. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2016 жылғы наурызда Парламент бекіткен шартқа қол қойды. Қазақстан-Орталық Азиядағы жалғыз ел.

Қарардың бастамашыларының бірі Марк Демесмакер мәлімдегендей, адам құқықтары осы шарттың іргелі бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, депутаттың айтуынша, «[Қазақстан Президенті Нұрсұлтан] Назарбаевтың тәртібі» қорқыту, қуғындау, ерікті ұстау және азаптау «қолдану арқылы азаматтардың еркіндігін бұзуды жалғастыруда. Демесмакердің айтуынша, «қылмыстық кодекстің ережелері соншалық, олардың көмегімен оппоненттерді басу-бұл балалар ойыны». Депутат Гельмут Шольц өз тарапынан билік «экстремизммен күреспен» жасырынып, «келіспейтіндерді басумен»айналысатынын айтты.

Депутат Фабио Масимо Касталдо өз сөзінде: Еуроодаққа осы елде «негізгі құқықтар мен бостандықтарды қамтамасыз ете алмайтын болса, Қазақстанмен әріптестік туралы кеңейтілген келісім не үшін қажет? Касталдо сондай-ақ қазақстандық басқару режимі туралы пікірін білдірді, оны «анахронистік және репрессивті» деп атады, ал бұзушылықтар мысал ретінде ЛГБТ-қоғамдастығының мүшелерін, журналистерді және бейбіт наразылықтарға қатысушыларды қудалауға алып келді.

Депутат Хосе Игнасио Зукариа «Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне кірген бұрынғы Кеңес Одағының алғашқы елдерінің бірі болды, бірақ өз халқының қауіпсіздігіне кепілдік бере алмайды», – деп атап өтті. Ол қазақстандықтардың қауымдастыққа және діни сенім бостандығына құқығын бұзғанын атап өтті.

Депутат Ана Гомеш Қазақстанда адам құқықтарының бұзылуы туралы айта отырып, 2018 жылы Еуропалық парламентшілер делегациясының құрамындағы Алматыға барған тәжірибесі туралы айтты. Депутат мәлімдегендей,» полиция делегация мүшелерімен байланысуға тырысқан азаматтарды тұтқындады». Оның айтуынша, » Назарбаев тәртібі жеке басының табынуына дейін түсті. Бұл клептократтардың тоталитарлық режимі».

«Біз билік басында орын жоқ, осы динозаврлармен жұмыс істеуді жалғастыра алмаймыз», – деді ол.

Сөз сөйлегендер арасында қарардың маңыздылығына күмән келтірген спикерлер де болды. Сонымен, депутат Натан Джил: «Қазақстан азаматтары үшін адам құқықтарының маңызын төмендету мүмкін еместігіне қарамастан, Еуроодақ өз шекараларында аса өткір проблемалармен бетпе-бет келеді», – деп мәлімдеді. Ол ЕО мүдделері бірінші кезекте қауымдастық туралы шартқа қол қойылған елдермен және ЕО-ға кіруге мүмкіндігі бар мемлекеттермен байланысты екенін мәлімдеді, наурыз айының соңында президенттік сайлау өтуі тиіс Украинаны бөлек атап өтті.

ҚАРАР НЕ ТУРАЛЫ?

Ашық дауыс беру нәтижесінде қол көтеру арқылы қабылданған қарар Еуропарламенттің пікірі бойынша Қазақстанда адам құқықтарын қорғау, демократия және заңның үстемдігі саласындағы проблемаларды баяндайтын 15 тармақты қамтиды. Құжаттың мәтінінде, атап айтқанда,:

«Қазақстан билігі Қылмыстық кодекстің 174-бабының «әлеуметтік, ұлтаралық және басқа да алауыздықты қоздыру», сондай-ақ «көрінеу жалған ақпарат тарату»туралы 274-бабының ережелерін қайта қарау үшін ешқандай көрінетін шаралар қолданбады. Үкімет қарарда айтылған, «оларды азаматтық белсенділер мен журналистердің ізіне түсу үшін пайдалануды жалғастыруда».

Қазақстанда саяси қамаудағылардың саны артты.

Қазақстанда тәуелсіз кәсіподақтардың құқықтары бұзылуда.

Қазақстанда ҮЕҰ қызметін реттейтін заңнама қатаңдатылды, ал»халықаралық ұйымдардан гранттар алатын құқық қорғау ұйымдарына салықтық ауыртпалық салынады».

Қазақстанда діни сенім бостандығына құқық бұзылады, ал діни нанымдар «ерікті ұстау үшін себеп ретінде пайдаланылады».

Қазақстанда 2018 жылдың сәуірінде БАҚ қызметі туралы заңнамаға жаңа шектеу түзетулер қабылданды, ал билік «әлеуметтік желілердегі ақпаратқа қолжетімділікті шектеуді»жалғастыруда.

Әйелдерге қарсы зорлық, сондай-ақ патриархалдық нанымдар мен стереотиптер сол мөлшерде болып қала береді».

ЛГБТ-қоғамдастық мүшелері заңды мәселелер мен кемсітушілікке тап болады.

Еуропарламенттің қарарында кәсіподақ белсенділері Нұрбек Күшақбаевқа, Әмина Елеусіноваға, Лариса Харьковаға қарсы істер, сондай-ақ Әбілас Жұмаевқа, Әсет Әбішевке, Елена Семенова, Ардақ Әшім, Руслан Гинатуллин, Игорь Чупинге, Игорь Сычевке, Мұратбек Тұңғышбаевқа және т.б. қатысты істер айтылған.

Құжатта «Қазақстанның демократиялық таңдауы» қозғалысының қызметіне тыйым салу және оны 2018 жылдың наурыз айында сот шығарған экстремистік ұйым деп тану, сондай-ақ осы қозғалысқа қандай да бір қолдау көрсеткен 500-ден астам адамды қудалау туралы айтылған.

ЕУРОПАРЛАМЕНТТІҢ ҰСЫНЫСТАРЫ

Қарарда Қазақстан биліктеріне бірқатар ұсынымдар, оның ішінде талаптар: тәуелсіз кәсіподақтарды басуды тоқтату және бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңға енгізілген өзгерістерді және «алауыздықты қозғау» және «жалған ақпаратты тарату» туралы қылмыстық кодекстің «шайылған» ережелерін қайта қарау, сондай-ақ діни сенім, жиналыстар және қауымдастықтар бостандығын қамтамасыз ету бар.

Қарар мәтінінде көрсетілгендей, Қазақстан: «еркін ұстаудың, қуғын-сүргіннің және құқық қорғаушылардың, азаматтық қоғам ұйымдарының және оппозициялық саяси қозғалыстардың барлық нысандарын» тоқтатуға, дін бостандығын, ЛГБТ-адамдардың құқықтарын қамтамасыз етуге және әйелдерге қарсы зорлық-зомбылықтың барлық нысандарына қарсы әрекет етуге тиіс.

Еуропарламент сондай-ақ «қазіргі уақытта түрмеде отырған барлық белсенділер мен саяси тұтқындарды», соның ішінде Мұхтар Жәкішев, Макс Боқаев, Искандер Ерімбетов, Арон Атабек, Санат Бөкенов, Махамбет Әбжан және Сәкен Тұлбаевты босатуға шақырды.

Қарарда сондай-ақ азаматтардың әділ сот талқылауына құқығын қамтамасыз ету үшін ЕО-ның «саяси сезімтал сот процестері мен саяси дәлелді істердің мониторингі үшін байқау миссияларына белсенді қатысуға» деген дипломатиялық қызметтеріне шақыру бар.

Еуропарламенттің қарары ұсынымдық сипатқа ие. Жуырда Қазақстандағы адам құқықтарының ахуалы туралы жыл сайынғы баяндамасын АҚШ-тың мемлекеттік департаменті жариялады. Оның авторлары сондай-ақ саяси тұтқындар, сөз бостандығын шектеу, азаптаулар қолдану, азаматтық белсенділердің, журналистердің және саяси оппоненттердің ізіне түсу және басқа да адам құқықтары мен азаматтық бостандықтардың бұзылуы туралы хабарлаған. Қазақстан билігі елде адам құқығы бұзылып, саяси қамаудағылардың бар екенін бірнеше рет жоққа шығарды.