Медальдің екінші жағы: Оралдағы ескі ғимаратар шынында қалай көрінеді (ФОТО)
Орал-ХІХ ғасырдан бастап көптеген ғимараттар сақталған тарихи қала. Алайда, қазіргі кездегі жағдайда Оралдың тарихи мұрасы әбден қирап қалуы мүмкін. «ОА» журналистері ескі үйлермен не істейтіндерін білді.
Мәдени мұра
Оралдың барлық тарихи құндылығын көру үшін, Нұрсұлтан Назарбаев даңғылымен жүріп өту жеткілікті – оның екі жағынан XIX ғасырдан бері қалалықтарға қалған ғасырлық ғимараттар тұр. Дегенмен, ғимараттардың сақталуымен жағдай өте ауыр – егер қасбеттік бөліктен олар жақсы көрінсе (сызаттар мен сылақтың бірнеше жерінде түсіп қалғаны болмаса), онда аула жағындағы түрі мүлдем ұсқынсыз.
Бұл мәдени мұра ескерткіштеріне қатысты қандай жұмыстар жүргізіліп жатқаны туралы журналистерге ескерткіштерді қорғау, қала құрылысы және археология бөлімінің меңгерушісі Абзал Байбеков айтып берді.
– Мәдени мұра ретінде қалған ескі үйлердің көпшілігі шын мәнінде қаланың басты даңғылында орналасқан. Біз жыл сайын осы ғимараттарды қалпына келтіру мақсатында тексеру жүргіземіз. Алайда, өздері пәтер жалдап тұратындар бұл үйлерге жөндеу жасауға құлықсыз. Мысалы, итальяндық сәулетші Дельмединоның үйін алайық-біз ғимараттың бірінші қабатында орналасқан меншік иелерімен сөйлестік және оларға ғимараттың қандай да бір проблемасын жоюға ұйғарым бердік.
Абзал Байбеков, сондай-ақ, ғимараттардың бірінші қабаттарында бизнес жүргізетін меншік иелеріне қатысты сұрақтар үйлердің қасбеттерінде жарнама орналастыруға қатысты екенін атап өтті.
— Егер жарнама туралы заңды ашсақ, Тарихи ғимараттардағы жарнама саны бойынша нақты регламентті көрмедік. Біз ғимараттың көп бөлігін жабатын үлкен баннерлерді жоюға тырысамыз және даңғылдағы үйлерге баса назар аударамыз, — деп түсіндірді ол.
Бұдан басқа, ескерткіштерді қорғау бөлімінің меңгерушісі даңғылдағы тарихи үйлердің ерекше түстері тақырыбында өтті. Оның айтуынша, қала әкімдігінде колористикалық шешім жасалып, оған сәйкес ғимараттар қалпына келтіріліп, жарық түске боялды. Мұндай жарқын түстерден сәулетші Дельмедино үйінің ашық қызыл түсі анық көрінеді, бірақ Абзал оны да түсіндірді:
– Бастапқыда колористік шешім туралы мәлімделмеген кезде, меншік иелері, қала әкімдігінің келісімі бойынша ғимаратты қызыл түске бояды. Алдағы уақытта ғимарат тиісті түрге келтіріледі. Көктем мен жазға жақын біз барлық ғимараттарды қайта қарап, осы үйлердің иелерімен түсіндіру жұмыстарын жүргіземіз.
Жауап барысында, тиісінше, сұрақ туындады — осындай ғимараттарды жөндеу меншік иелерінің, осы аумақтарындағы тұратындардың мойнында болып тұр ғой? Сөйтсек, олай емес, бірақ үйдің жай-күйі тұрғындарға байланысты болмақ.
— Біз ТКШ – мен бірлесіп тұрғындарға өз күшімен үйлердің сақталуын қамтамасыз ету үшін техника ұсындық. Мысалы, сыртын бояғанда, біз оларды арнайы техникамен көтердік. Бір жерде тұрғындар ғимаратты өз күшімен жөндейді, бір жерде оларға біз көмектесеміз,-деп түсіндірді Абзал Байбеков.
Ескерткіштерді қорғау бөлімінің меңгерушісі БҚО әкімі Алтай Көлгінов көтерген туризм тақырыбы туралы айтып берді. Оның айтуынша, Орал туризмі қазір өзінің даму жолында – 2018 жылы туристерге қаланың тарихи құндылығымен танысуға мүмкіндік беретін QR-код жазылған тақтайшалар орнатылды.
— Егер осындай кодтарды оқу үшін бағдарламаны жүктеп алып, телефоныңызды осы тақтайшаға қоятын болса, телефонда бұл ғимараттың тарихы пайда болады – ол салынған кезде, онда кім тұрғанын және оның қандай да бір таң қалғанын айтып өтті Абзал Байбеков.
Алайда, Абзал Байбековтың айтуынша, реставрациялық іс-шараларға қарамастан, ғимараттар әлі күнге дейін құбылмалы жағдайда болып отыр. Әсіресе, ғимаратқа аула жағынан кірген кезде — сылақтың, қабырғалардың жарықтары және жалпы алғанда, әдемі үйдің жалаңаш көріністері қалпына келтіру мәселелері туындайды. Ескерткіштерді қорғау бөлімінің меңгерушісі бұл жағдайда тұрғындар мен меншік иелерінің өздері орын алған жағдайды өзгертуге мұқтаж емес деп сендіреді.
— Айтып өткенімдей, мұндай үйлерде пәтер иелері жиі тұрады,олар негізінен ғимараттың ішкі жағынан қалай көрінетіні маңызды емес. Мысалы, мәдениет басқармасының ғимаратында дүкен тұр – мұнда меншік иесі үйді қасбеті мен ғимараттың ішкі жағынан тиісті күйге келтіруге тырысты. Сондықтан мұндай жағдайда тұрғындардың өздері ТКШ-мен бірге ғимараты жөндеуіне болады.
Ол сондай-ақ, қала бойынша осындай ғимараттар 140-қа жуық, тіпті қала бюджеті оларды толық қалпына келтіруге әлі жетпейтіндігін айтты.
Тарихшылар көзімен
«Ескі Орал» мұражайының директоры Геннадий Мухин, Орал қаласының ескі ғимараттары жақсы емес:
— Қазір ескі ғимараттар, даңғылда орналаспағандары, қирап жатыр, жыл сайын бірнеше үй бұзылып тұрады. Орталықта орналасқан үйлерді ғана жөндейді. Билік үйлерді қалпына келтіруге тырысады, алайда бір нюанс бар – егер ғимарат жекеге тиесілі болса, мемлекет жөндеуге ақша бөле алмайды. Ал үй иесі, егер пәтер алса, керісінше, ғимарат бұзылып, оған жаңа үй бергенін қалайды. Бізде мұндай мысалдар бар – көпес Рассохиннің үйі, мысалы, – деді ол.
Сондай – ақ, Геннадий Мухин «Талап» сатып алған мезонині бар үйді алып, кейіннен оны қалпына келтіруге кірісіп, оны алғашқылардың жағдайына дейін қалпына келтіруге кіріскенін атап өтті.
– Бізде ұйымдастырылған туризм жоқ. Мен биыл Коломнада болдым. Мұнда бүкіл қала туризмде жұмыс істейді-әр үйде мұражай, ештеңе шығарылмайды, үнемі барлығы қалпына келтіріледі. Қараусыз қалған үйлерді біреу сатып алғанша және қалпына келтірмейінше қалдырады. Туристерге ескі үйлерге қарау қызықты. Қазақстанда осындай архитектурасы бар бірде-бір қала жоқ, – деп қорыта келе, мұражай директоры туризм туралы әңгіме өрбітті.
Алексей Воробьев, Фото Артем Букреев
