Covidномика және Коронабизнес: ел дағдарысты қалай бастан өткереді?

Сарапшылар пандемия кезінде мемлекетке не істеу керектігі туралы әртүрлі пікір қозғайды, тек олардың біреуінде ұштасады: вирус ел экономикасына қатты соққы берді және осыдан бірден түзелу қиын. Қалпына келтіру үшін қанша уақыт қажет, неге байланысты және не істеу керек, біздің материалымыздан оқыңыз.

Зейнеткер = тұрақтылық

Экономист және кәсіпкер Юрий Деркач ТЖ режимі халыққа қатты соққы берді, пандемия аяқталған соң өзінің қаржылық жағдайын бәрі бірдейтүзете алмайды деп есептейді.

Юрий Деркач

Экономист, кәсіпкер

«Ең алдымен, базарда бір орыны болған ұсақ кәсіпкерлер олардың барлығы несие алды, енді оларды төлей болмайды. Олар тауарды сатуға үлгермеді, тіпті қазір базарлар ашылса да, ештеңе сата болмайды, өйткені киім мен аяқ киім маусымдық тауар. Қазір жаз болды, ал олардың сөрелерінде «көктем» тауарлары. Ірі брендті дүкендер да маусымға тауар әкелді, сондай-ақ олар да сата алмайды, енді ол сәнді емес, оларға жаңа коллекция әкелу керек, ал оған ақша жоқ. Банктер несие бермейді. Тіпті доллар бағамынан бас тартсаңыз да, ол 30% – ға өсті. Қазір оны ешкім көрмейді, өйткені ақша ауыстыру жұмыс істемейді. Бәрі қайтып бұрынғы арнасына түскенмен, дүкендерге тауар бағасын көтеруге тура келеді, бірақ ескісін ешкім сатып алмаса, қалай көтереді? Халықтың төлем қабілеттілігі бірнеше есе төмендеді. Мұндай жағдай КСРО ыдырағаннан бері болған жоқ», – деді ол.

Юрий Деркачтың пікірінше, Қазақстан қазір тұрған жағдайда адамның жұмыс істеуіне қарамастан, барлығына әлеуметтік ақша бөлу – жалғыз ақылға қонымды жол.

«Егер адамдарды құтқарса-бұл экономиканы құтқарады. Адамдар бұл ақшаны сақтамайды. Олар оларды сол дүкендерде, сол жанар-жағармайларда жұмсайды. Кейбір бөлігі бюджетке салық түрінде қайтарылады. Бәріне берілуі керек, себебі бұл қисынды. Тіпті жұмысты жалғастырғандар да, қазір жеткізушілердің бір бөлігінен айырылды, келісім-шарттар бұзылды, жұмыстарды орындау мерзімі үзілді, клиенттер кетті. Көптеген компанияларда қызметкерлерді ұстау үшін ақша жоқ, олар адамдарды амалсыз демалысқа жібереді. Өз кезегінде, олар 42500 алу үшін неше түрін бастан кешірді. Ал алғандардың жартысын жауапкершілікпен қорқытып, оларды қайтарып алды. Егер мемлекет өзіне жауапкершілік алып, әрбір қазақстандыққа ақша төлесе, мұның барлығы болмас еді. Қалай болса да-зейнеткерлер қазір халықтың ең қорғалған санаты. Олардың қандай да бір тұрақты төлемдері бар»,-деді Юрий.

Кәсіпкер егер адамды карантинге отырғызсаңыз, оны кем дегенде тамақтандыру керек, болмаса – қалыпты қамтамасыз ету керек деп санайды.

Виртуалды нақты

Коронавирустың таралу қаупіне байланысты қызмет көрсету саласындағы көптеген кәсіпорындар онлайн-жұмыс режиміне көшуге мәжбүр болды, алайда онда да өз проблемалары бар. Елде өте жақсы интернет-дүкендер өте аз. Алайда, бұған «сараң бизнес» ғана кінәлі деп айтуға болмайды.

Үкімет жыл сайын цифрландыру идеяларын белсенді түрде ілгерілететініне және табысты бағдарламалар мен әзірлемелер туралы баянататынына қарамастан, интернет-дамуда Қазақстан тек Еуропадан ғана емес, тіпті Ресейден де қатты артта қалып отыр.

Коронавирус жылдам интернеттің ел халқының жартысынан астамы жоқ екенін айқын көрсетті. Ал шалғай аудандарда тіпті ұялы телефон жоқ. Мұндай жағдайларда виртуалды жұмыс үшін нақты ақша төлеуге аз келіседі. Бұл техникалық жағынан да қиын және тұрақты қолдауды қажет етеді, ал ең бастысы-сауатты мамандар.

Әлбек Құсайынов

«Назэль» Желісінің иесі

«Тым көп деп, айта алмаймын, бірақ тапсырыстар азайды, – деді «Назэль» желісі иелерінің бірі Әлібек Құсайынов. – Вирусты жағдайға дейін сатып алушылар неге интернет-дүкен жасамайсыз деп сұрады. Бірақ негізгі қиындық-1С-мен синхрондау және қызмет көрсету. Бухгалтерлік есепті қосу оңай емес, бағалар күн сайын өзгеруі мүмкін. Сонымен қатар, мамандар тарапынан үнемі қолдау қажет. Қазір бұл қымбат болады, ал қазір ол өзін ақтамайды».

Ірі құрылыс дүкендері де осындай пікірді ұстанады: барлығы интернет-дүкен – бұл тек ыңғайлы ғана емес, сонымен қатар олардың әрқайсысының тізімде 200 мыңнан астам тауар атауы бар екенін ескере отырып, каталогқа енгізу және бухгалтериямен байланыстыру қажет екенін түсінеді. Бұл үшін дүкендерге 7-8 таңбалы сандар салу керек.

Мейрамхана бизнесі де зардап шеккенмен, жартысы үйге дейін жеткізуге көшті, бірақ қызметкерлерінің көпшілігін ақысыз демалысқа жіберуге тура келді. Ал зардап шеккендер – туристік және қонақ үй бизнесі. Халықаралық сарапшылардың айтуынша, дәл осы қызмет көрсету саласының өз-өзіне келуі ұзағырақ болады, ал бір бөлігі барлық жерде жабылады.

Нашарламайды. Бәрі соншалықты жаман ба?

Бір ай бұрын, 3 сәуірде Ұлттық экономика вице-министрі Мәди Тәкиев Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Қазақстан экономикасы нашарламайды деген болатын.

Мәди Тәкиев

Ұлттық экономика Вице-министрі

«Халықаралық сарапшылар мен Ұлттық экономика министрлігі экономикаға теріс әсер етпейді деп күтуде. Біз бүгін жүзеге асырып жатқан шаралар осы жылы да жақсы нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі», — деді Такиев.

Алайда,қанша бизнес субъектілері өз жұмысын тоқтатты және олардың қайсысы дағдарыстан кейін қалпына келмейді деген сұраққа, вице-министр мұндай есептеулерді ведомствода жасалмады деп мойындаған жоқ.

«Есептерді ұсыну бойынша қараймыз. Жыл соңына қарай мұндай санды береміз», – деп жауап берді ол.

Юрий Ткалун

«Галактика» СОСО иесі

Оралдағы ірі мейрамханалық бизнестің иесі үйреншікті ырғаққа тез оралмайтынына сенімді. Мұндай кәсіпорынның табысы клиенттердің төлем қабілеттілігіне және олардың карантиннен кейін мейрамханаларға баруымен тікелей байланысты.

«Біз ұжымның көп бөлігін демалысқа жібердік. Олардың жартысы ең төменгі жалақы алады, екінші жартысын біз әлеуметтік төлемді 42 500 теңге алу үшін анықтамалармен жабдықтадық. Әрине, карантин аяқталғаннан кейін бәрі «Пафос» немесе «Биіктікке» келулерімен тексеріледі деп ойламаймын, деді «Галактика» СО-ның иесі Юрий Ткалун.

Кәсіпкердің айтуынша, егер карантин мамыр айында аяқталса, оған жалақы тағы екі айға жетеді. Кадрларды жоғалтпау және ұжымды ұстау үшін міндетті түрде төлеу қажет.

«Қазір менің бизнесім қаншалықты қатты зардап шеггенін айту қиын, себебі алдымен қайтадан жұмыс істей бастау керек. Сонда маған барлық сандар түсінікті болады. Мен басқа бизнесмендермен сөйлестім – барлығымыз бір жағдайдамыз. Біреу бір айға, біреу бірнеше айға жетеді. Біз қазір «белбеуді қысуға» моральдік тұрғыдан дайынбыз және біраз уақыт шыдауға. Дегенмен, бәрі бірдей емес. Менің ойымша, 42 500 және коммуналдық 15 000 – бұл мемлекеттің дұрыс шешімі. Адамдарға қандай да бір көмек. Сол Мәскеуде, мысалы, халық жай ғана «демалысқа» кетті: мемлекет төтенше жағдай жарияламайды, өзіне ешқандай міндеттеме алмайды, адамдар бизнесті жоғалтады, өйткені оларға қымбат жалға алуды төлеуге мәжбүрлейді. Бізде әлі де жақсы. Дағдарыс ұзаққа созылмас деп үміттенемін», – деді Юрий.

Бизнесменмен сөйлескеннен кейін бірнеше сағаттан кейін қазақстандық БАҚ Қасым-Жомарт Тоқаев 4 мамыр күні Сенат отырысында төтенше жағдайды жою мерзімі мен шарттары туралы мәлімдегенін жазды.

«Егер жағдай нашарламаса, төтенше жағдай 11 мамырда тоқтатылады. Алайда, карантиндік режимге байланысты шаралар сақталады. Бұл халықтың қауіпсіздігі үшін өте маңызды. Біздің азаматтарымыз қалыпты өмірге біртіндеп қайтып келеді деп үміттенемін», — деді Тоқаев.

Қасым-Жомарт Тоқаев

ҚР Президенті

Егер ойласаң, ТЖ режимі-бұл үкімет халыққа және бизнеске заңды қыспақ көрсетіп жатқандай. Егер Тоқаев айтқандай, карантиндік шектеулер сақталса, онда мұндай жағдайда ТЖ жою біздің Ресейдегі көршілеріміздің «карантиндік демалыстарын» еске түсіреді, онда мемлекет жай ғана «қолдын сілтеп», адамдарды қолдаусыз қалдырады және барлық міндеттемелерді өзінен алып тастайды.

Нана Иксанова