«Улауға рұқсат етілген» – Арнайы репортаж (ФОТО, БЕЙНЕ)
Батыс Қазақстан облысындағы Петрово ауылының тұрғындары оларды басқа ауылға көшіруді талап етеді. Бұл талаптың себебі Рожковода мұнай мен газ өндірудің артуы болды. Біздің репортажымызда биліктің газ жағуды қалай қалайтыны және Назарбаевтың отбасы мүшелерінің ауыл тұрғындарының дамуына қандай қатысы бар екендігі туралы айтылады.
Петрово ауылы БҚО Зеленов ауданында, қаладан 80 шақырым жерде орналасқан. 90-жылдардың аяғында мұнда шамамен 150 адам өмір сүрді, ал 2009 жылғы халық санағы бойынша – 350-ден астам. Бірақ қазір Петровода 12 үйде 20-ға жуық адам тұрады. – Адамдардың көбі қарттар, өйткені балалар мен немерелер ұзақ уақыт бойы болашағы бар жерлерге кетті.
Ауылға кіре берісте біз кездестірген бірінші адамымыз-қолында ұзын таяғы бар адам болды. Біздің машинаны көріп, ол бізге таяғымен бүлғап, тоқтатты. Бізді қарсы алған жергілікті тұрғын өзін Жалғас Меңдіғазиев деп таныстырды. Белгілі болғандай, ол қан қысымының жоғарылауына байланысты оң көзінің әлсіреуіне байланысты жаяу жүру кезінде таяқ ұстайды. Жалғас жерлестері журналистермен кездесуге жиналған үйді көрсету үшін бізге жолсерік болды.
Бізбен кездесу үшін ауыл тұрғындары 80 жастағы зейнеткер Анна Чуйконың кең үйін таңдады. Үйдегі барлық әшекейлер ескі ертегіні түсіруге болатындай, мұнда қазіргі заман бұрыңғымен байланысқан-мұқият салынған орыс пеші заманауи газ жабдықтарымен жабдықталған.
Бірінші болып Аня апайдың көршісі сөз алды. Светлана Кораблева өзі туралы және оның бала кезінен бастап осында туып, тұрып жатқаны туралы айта бастады. Ал, оларды алаңдататын мәселе жаңа жылдың басталуымен пайда болды.
– Осында жиналғандардың бәрі, Петровода дүниеге келгендер. Мен осында туып өстім, бірақ осы жылға дейін мен мұндай қорқынышты ешқашан көрген емеспін. Бұл мұнара қалай жұмыс істеді – күн сайын жану және күшті шу. Бүгін таңертең мен үйден шықтым-күкіртсутегі өте қатты сасып кетті. Сыртқа шығу мүмкін емес. Біз үйде үнемі отыра алмаймыз», – дейді Светлана. – Мен өзеннің төменгі жағында тұрамын, онда күкіртсутегі қатты сасып кетеді. Біз бір күні бұл күкіртсутектен оянбай қаламыз.
Есіктерді жабық ұстаңыз!
Петровода аурухана да, мектеп те, дүкен де жоқ. Олар азық-түлік алу үшін өз ауылынан 15 шақырым жерде орналасқан Январцево ауылына баруға мәжбүр. Ауылды қаламен байланыстыратын көлік жоқ. Оларға медициналық көмек қажет болған кезде оны бірнеше сағат күтуге тура келеді.
– Менің анам қайтыс болды, өйткені екі сағат жедел жәрдем күтті. 45 жастағы ер адам да қайтыс болды, «жедел жәрдем» келіп болмады. Мұнда көп адам қайтты, бір жылда бес адам қайтыс болды. Мен қалыпты адам жағдайында өмір сүргім келеді. Біз жойылып кеткенше күту керек пе? – дейді Галина Мармыш.
– Мен 25 жыл бойы Петрово ауылында тұрамын,-дейді 44 жастағы Гүлнар Төлегенова. – Жергілікті жігітке тұрмысқа шықтым, осында келдім. Бізде барлық жерде қан қысымы бар, біз есепте тұрмыз. Бас аурулары күшті. Таңертең есік ашқанда-шіріген жұмыртқаның сасыған иісі бар. Далаға шығып, таза ауамен демалғың келеді, ал шығуға болмайды. Қызы қаладағы туыстарымен тұрады. Мұнда мүмкіндік жоқ. Біріншіден, ол үш жасқа дейін ауырып қалды-оған дем алу қиын. Екіншіден, ауылды қаламен байланыстыратын автобус жоқ.
Соңғы 10 жыл ішінде Рожков мұнай және газ кен орны игеріле бастаған кезде, ауыл тұрғындары мұнай өндіруден ешқандай кіріс немесе жоғалған денсаулығы үшін өтемақы алған жоқ.
– Мен, негізінен, теледидардан Қазақстанда мұнай өндіру ұлғайып жатқанын немесе кезекті мұнай орнын тапқандарын хабарлаған кезде түсінбеймін. Бұл кімге жақсы? Бұдан кім пайда көреді? Мен осы жердің жанында тұрамын. Мұнай өндіруші компаниялар бізге ақша төлейді деп ойлайсыз ба? Жоқ! Олар бізге бірде-бір рет келген жоқ, «Қалайсыздар? Бәрі жақсы ма? Сізде шағымдар, ескертулер бар ма?» деп, бір кіріп шыққан жоқ, дейді Гүлнар Төлегенова.
Улауға мемлекет тарапынан рұқсат етілген
Бір таңқаларлығы, компанияның өзі керісінше айтады. «Урал Ойл энд Газ» ЖШС бас директоры Аслан Шапабаев өзінің ауыл әкіміне берген ресми жауабында 2019 жылдың мамыр айында және 2020 жылдың 18 қыркүйегінде компания газды жағу ауыл тұрғындарымен келіскен қоғамдық тыңдаулар өткізілгенін хабарлайды. Аслан Шапабаевтың айтуынша, қоғамдық тыңдаулар ескертулер мен ұсыныстар жинау түрінде өтті.Бірақ, ауыл тұрғындарының бірде-біреуі мұны есіне түсіре алмады.
Аслан Шапабаевтың жауабында тағы бір қызықты деталь. Атап айтқанда, компанияның бас директоры газды тазарту – бұл көрінбейтін технологиялық процедура екенін айтады. Бұл қорғалмаған процедураны оларға мемлекет мақұлдады. Атап айтқанда, 2020 жылғы 21 желтоқсанда Энергетика министрлігі компанияға шикі газды алау етіп жағуға рұқсат берді. Батыс Қазақстан облысы бойынша экология департаменті де компанияға осындай рұқсат берді-2020 жылғы 23 қазанда компанияға үдемелі газды күйдіру түрінде қоршаған ортаға қосымша шығарындылар берді. Компанияның мәліметінше, мұндай газды тазарту бұрын тоқтатылған ұңғымаларды игеру кезінде 10 күн ішінде болады.
Біз білетін Интернеттің қойнауынан тапқан тағы бір маңызды бөлшек. zakon.kz сайтының ақпараты бойынша 2013 жылы «Урал Ойл энд Газ» ЖШС-не 2013 жылғы 1 қаңтардан 30 сәуірге дейін мемлекеттік органдардың келісімінсіз газ шығарындылары мен күйдірулерін өндіргені үшін прокуратура айыппұл салды. Сол кезде компания күлкілі 86 550 теңге айыппұл төледі. Сонымен қатар, компанияға өз еркімен 802 637 676 теңге сомасына қоршаған ортаға келтірілген залалды өтеу бойынша талап қойылды.
Сол кезде 2013 жылы БҚО прокуратурасы «Урал Ойл энд Газ»ЖШС қызметіне тағы бір тексеру жүргізді. Компания 2013 жылғы мамыр-шілде және қыркүйек-желтоқсан аралығында шикі газды жұмсарту және қоршаған ортаға шығарындыларды нормативтен тыс өндіргені анықталды. Компанияға тағы бір күлкілі айыппұл салынды және 461,5 млн теңге сомаға залалды өтеу бойынша кінә қойылды. Компания айыппұлды толығымен төледі, бірақ шағым сотта тағы да жойылды.
Осы тексерулердің қорытындысы бойынша, «Урал Ойл энд Газ» ЖШС ҚР экологиялық заңнамасын жүйелі түрде бұзуға жол бергендіктен, ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігі ҚР Мұнай және газ министрлігінің алдына БҚО Зеленов ауданында орналасқан Федоров блогы шегінде көмірқышқылгазын барлауға арналған келісімшартты тоқтата тұру және бұзу туралы мәселені қойды.
Сіз бәрін көре аласыз?
Бірақ! Мұның бәрі 2013 жылы болды. Содан бері біз келісімшарттың рұқсатын да, «Урал Ойл энд Газ» компаниясының қысқартылуы туралы қандай да бір ақпаратты таба алмадық.
Назар аударыңыз-компания қоршаған ортаның өздігінен жануы үшін залалды өтеуі тиіс еді. Егер біз компаниядан бұл соманы алдық деп болжасақ та, бірақ Петров тұрғындары бұл сомадан бірде-бір тиын алған жоқ. Тікелей төлемдер түрінде де, қосымша медициналық қызметтер түрінде де. Жалпы, жоқ! Бірақ ресми түрде мүмкіндіктен айырылған. Оның үстіне, компания өз қызметін сол жерде жалғастырып жатқаны анық, бірақ қазір мемлекеттік органдар оларға шикі газды өртеуге рұқсат беріп жатыр. Егер сіз заттарды өз аттарыңызбен атайтын болсаңыз, бұл жергілікті тұрғындардың үндеуіне рұқсат.
Биліктің осындай адалдығымен, егер біз «Урал Ойл энд Газ»ЖШС қатысушыларының тізімін қарастыратын болсақ, түсінікті болады. «Урал Ойл энд Газ «ЖШС(бұдан әрі – УОГ) жалғыз 100% қатысушысы Британдық Виргин аралдарының заңнамасына сәйкес құрылған» Ural Group Limited» компаниясы (бұдан әрі – УГЛ) болып табылады. «Ural Group Limited» қатысушылары:
-50% Нидерланды заңнамасына сәйкес тіркелген COOPERATIEVE KMG ЕР U. A. (ҚМГ БӨ кооперативі Ю. А.) компаниясы-100% акционері «ҚазМұнайГаз» БӨ » АҚ болып табылады»;
– 27,5% MOL Caspian Oil and Gas Ltd. (МОЛ Каспиан Ойл энд Газ Лимитед), Кипр заңнамасына сәйкес тіркелген;
– 22,5% First International Oil Corporation компаниясы (Ферст Интернэшнл Ойл Корпорэйшн), Бермуд заңнамасына сәйкес тіркелген.
Сонымен қатар, «Урал Ойл энд Газ» ЖШС-нің артында үш оффшорлық қазу жұмыстары тұр, компанияның өзі Қазақстан экс-президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың күйеу баласы Тимур Құлыбаевтың бизнес-империясының құрамына кіретіні белгілі.
«Біздің бәріміздің өлгенін күтеді!»
Петрово ауылының тұрғындарын кен орны жерінің кеңеюі алаңдатады. Жылдан жылға елді мекендердің шекаралары ауылға жақындай түсуде. Егер бірнеше жыл бұрын оларға мұнай мен газ өндіру туралы тек көкжиектен тыс газ қалдықтарын еске түсірсе, бүгінде ең жақын газды тазарту қондырғысы шеткі ауылдан 700-800 метр қашықтықта көрінеді.
Соңғы уақытта адамдар өз денсаулығын ғана емес, сонымен қатар Пертово табиғаты қалай тез өзгеретінін де сезінеді. Ауыл тұрғындары мұны экологиялық апат деп атайды. Ольга Агафонова бұл туралы айтуды шешті, ол көптеген жиналғандар сияқты осы ауылдан баяғыдан тұрады.
– Мен Петрово ауылына 19 жасымда мұғалім болып жұмыс істеуге келдім. Бұрын мұнда табиғат керемет болатын. Шалқып өмір сүр. Балық та, бәрі де болды. Туыстары келгенде қатты таң қалатын. Бірақ соңғы жылдары бізде қорқыныш пайда болды. Олар табиғатты бұзды. Су жоқ, өлі балық көп. Назар аударыңыз-біздің ауылда тіпті құстар жоқ! Біз қартайсақ та, әлі өмір сүргіміз келеді. Бізді улағандарын қаламаймыз. Мен мұнай өндіру ақша екенін түсінемін, олай болса, олар бізді осы жерден көшірсін. Біз біртіңдеп өліп барамыз. Жақында біз мүлдем қалмаймыз. Бізді мұнда тәжірибелік қояндар сияқты ұстайды – » Олар әлі өлмеді ме? Демек, шығарындыларды аздап көбейтуге болады», дегендей дейді Ольга Агафонова.
– Айтыңызшы, Ольга Агафонова, сіз бұрын осы мәселе бойынша жергілікті атқарушы органдарға жүгіндіңіз бе? – деп сұраймын.
– Иә, жүгіндік. Олар тек уәде береді.
— Ал олар не уәде етеді?
— Олар 2014 жылдан бастап бізді көшіруде. 2011 жылы бізде жиналыс болды. Бізге: «Сізді 2014 жылы көшіреді. Онда зауыт салынып жатыр». 2014 жылы «дағдарыс» келді, деді-2017 жылы да сол. Қазірдің өзінде 2017 және 2020 өтті. Қанша уақыт өтті, — дейді Ольга Агафонова. – Осы уақыт ішінде қанша адам қайтыс болды. Мүмкін, иә, шынымен де, бәріміз өлгенше күтетін болар.
Кешке, күн батқаннан кейін, біз ауылдың шетіне қарай бет алдық, онда жергілікті тұрғындардың айтуынша, газды тазарту қондырғысы бар. Аязды ауада күкіртсутектің иісі айқын сезіледі, бұл шіріген жұмыртқаның иісіне ұқсайды. Ұзақ уақыт бойы жану орнын іздеудің қажеті жоқ. Ауылда жану және қатты ызылдау естіледі. Бір шақырымға созылған ел жолымен жүріп өткеннен кейін біз шу көзіне жетіп, нағыз «от шоуын» байқаймыз-газ тік және биік алау емес, көлденең күйдіру болып табылатын қондырғыда жағылады. Ұзындығы шамамен 10 метр болатын от ағыны айдаһардың аузынан шыққан сияқты, жерге параллель қараңғылықтан шығады. Иісі соншалықты күшті, дем алу қиын, оператор маған бірдеңе айтуға тырысады, бірақ оның сөздері естілмейді. Біраз уақыттан кейін біз бұл жаман жерден кетеміз. Әзірге бұл мұнара ауылдың жанындағы жалғыз, бірақ жақын арада дәл осындай мұнаралар мен газды тазарту қондырғылары ауылға жақын жерде пайда болуы мүмкін.
Лұқпан Ахмедьяров, Рауль Упоров, Серік Есенов
Фото және бейне: Артем Букреев
