Human Rights Watch Қазақстанда наразылық білдірушілерге оқ ату туралы айтты
Human Rights Watch құқық қорғау ұйымы Қазақстан үкіметінен Алматыдағы наразылықтар кезінде қауіпсіздік күштерінің қару мен арнайы құралдарды негізсіз қолдану жағдайларына тергеу жүргізуді талап етеді. 80 бейнені талдағаннан кейін құқық қорғаушылар полиция мен әскери күштер наразылық білдірушілерге кем дегенде төрт жағдайда шамадан тыс күш қолдануы мүмкін деген қорытындыға келді, деп жазады BBC News сайты.
Әңгіме Алматыда наразылықтар басталған 4 қаңтар мен 6 қаңтар аралығында, қалаға кірген әскери қызметшілер Республика алаңындағы адамдарға оқ жаудырған кезде жасалған бейнежазбалар туралы болып отыр.
Бейнежазбалар верификацияланды, әрекет ету орны жергілікті жердің сипаттамалары бойынша расталды, хронология күннің орналасқан жері, кадрға түскен сағаттар және басқа да мәліметтер бойынша орнатылды. Құқық қорғаушылар куәгерлер мен наразылық білдірушілерден сұхбат алды.
Ресми мәліметтер бойынша, наразылық кезінде 225 адам қайтыс болды, оның ішінде 19 әскери және полиция қызметкері.
Бұл бейнелерге «шұғыл, тиімді, тәуелсіз және объективті тергеу қажет», – деп сенімді Human Rights Watch.
Төрт эпизод
Атап айтқанда, мәлімдемеде төрт эпизод туралы айтылады. Олардың бірінші және ең қанды оқиғасы бесінші қаңтарға қараған түні қауіпсіздік күштері Республика алаңындағы наразылық білдірушілер мен дүкендерді тонап жатқан демонстранттардың таратқан кезде болды. Гранаталар мен резеңке оқтар қолданылды, содан кейін жиналғандар шабуылға шығып, бірнеше полиция машиналарын өртеді.
Құқық қорғаушылар бұл оқиғадан кем дегенде он адам қаза тауып, тағы 19 адам жарақат алды деген қорытындыға келді. HRW нақты сандар әлдеқайда жоғары болуы мүмкін екенін айтады. «Қауіпсіздік күштері көзге көрінбейтін себептермен оқ жаудырып, кем дегенде 10 адамның өмірін қиды деген көптеген дәлелдер бар», – дейді HRW қақтығысын зерттеуші Джонатан Педно.
Екінші эпизод 5 қаңтарда сағат 15:00 мен 17:30 аралығында Президенттің Алматыдағы резиденциясында болды. Жазбаларда кешенді күзетшілер бірнеше рет демонстранттарға пулеметтерден оқ атқанын көруге болады, олардың кейбіреулері таяқтармен немесе қалқандармен қаруланған. Бір наразылық білдірушінің қолынан тапанша байқаған. Дәл осы кеште Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев наразылық білдірушілерді террористер деп атады, деп атап өтті Human Rights Watch.
Үшінші жағдай-6 қаңтарда сағат 10:00 шамасында Республика алаңындағы демонстранттарға әскери оқ атуы. Оқиға орнына келген куәгерлердің бірі кейбір наразылық білдірушілер полицияға оқ атпауға шақырды дейді.
HRW сарапшылары айтқан тағы бір оқиға-6 қаңтарда Республика алаңында наразылық білдірушілерді сағат 06: 00-де » Біз бейбіт наразылық білдірушілерміз! Біз террорист емеспіз!» деген плакат алып шыққан.
Осы наразылыққа қатысушылардың бірі HRW-ге осыдан кейін құқық қорғау органдарының қызметкерлері алдымен ауаға бірнеше ескерту оқ атқанын, содан кейін демонстранттарға оқ атуды бастағанын айтты. Осы кезде адам құқықтары жөніндегі ұйымның сұхбаттасушысы өз өмірін сақтап қалу үшін жасырынуға тырысты.
Куәгерлер журналистерге алаңда болған адамдардың кем дегенде біреуі басына, ал екіншісі жоғарғы денесіне оқ атқанын айтты.
Куәгерлердің мәліметтері атысқа қатысқан адамдар түсірген алты бейнероликтің кадрларымен расталады, дегенмен олардың бірде-бірінде әскерилер оқ жаудырған сәт көрінбейді. Видеолардың бірінде 100-ден астам оқ естіледі.
Қантөгіске кім кінәлі?
«Ондаған қазақ отбасы аза тұтуда және өз үкіметінен жауап күтуде, – дейді Джонатан Педно. -Қазақ билігі үшін заңның үстемдігін қалпына келтіру және осы қайғылы өлім үшін жауап беретіндерді жазалау басымдық болуы керек».
Құқық қорғаушылар Ұлттық үкіметтерді, ЕО мен ЕҚЫҰ-ны Қазақстаннан осы жағдайларды тексеруге шақырады.
Қазақстанда наразылықтар 4 қаңтарда басталды. Кешке қарай адамдар қала орталығына, Республика алаңына бет алды. Шеру бейбіт түрде өтті, бірақ куәгерлердің айтуынша, полиция наразылық білдірушілерді жарық-шу гранаталары мен көзден жас ағызатын газдың көмегімен тарата бастаған кезде жағдай қыза бастады. Бұл наразылық білдірушілерді ашуландырды, қауіпсіздік күштерімен алғашқы қақтығыстар басталды, олар түні бойы жалғасты.
5 қаңтарда қала көшелерінде атыс қаруы пайда болды. Келесі күні қалаға әскерилер кірді.
Куәгерлер мен наразылық білдірушілердің айтуынша, олар әлі күнге дейін сол түні қалалық мэрияны кім өртеп, Президент резиденциясына шабуыл жасағанын түсінбейді. Алаңда болған кейбір наразылық білдірушілер бұл арандатушылар деп санайды. Басқалары адамдарды резиденцияға, содан кейін әуежайға немесе полиция департаментіне баруға шақырған «ақ таңғыштары бар мықты физикалық дайындалған жас жігіттер» туралы айтады.
