ҚР Экология Вице-министрі:Жайықта 2022 жылы қайтадан су аз болады
БҚО әкімдігінде төрт жыл бойы жалғасып келе жатқан Жайық өзенінің апатты таяздау мәселесі талқыланды. Биыл жағдай жақсармайтыны белгілі болды. Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Жайық өзенін құтқару бойынша бірқатар іс-шаралар ұсынды, мамандар оны сынға алып, өзен үшін емес, бизнес үшін құтқарушы деп атады.
Батыс Қазақстан облысының әкімдігінде Жайық таяздығы мәселесі бойынша ірі кеңес өтті, онда Ресей-Қазақстан өзендерін сауықтыру жөніндегі халықаралық бағдарламаның қалай орындалатыны, сондай-ақ оны қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар туралы айтылды.
Сарапшылардың барлығы биылғы жылы Жайықта өткен жылдардағыдай су аз болады деп болжайды. Су деңгейінің төмен көтерілуінің үш негізгі себебі ретінде мамандар кез-келген өзеннің өміріндегі цикл, жаһандық жылынумен байланысты табиғи-климаттық өзгерістер, сондай-ақ өзеннің табиғи ағымына антропогендік әсер (адам факторы) деп атайды.
Су аз болады
ҚР экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі Серік Қожаниязовтың айтуынша, 2018 жылдан бастап Жайық суы аз кезеңді бастан кешуде, ол әлі де жалғасуда.
– Оралдың орташа көпжылдық ағынында жылына 9,5 миллиард текше, 2019 жылы Оралға 3,5 миллиард, 2020 жылы — 4,3, 2021 жылы — 3,6 миллиард текше келді. 2022 жыл алдын ала деректер бойынша су аз болады, – деді Серік Қожаниязов.
«Қазсушар» РМК БҚО бойынша филиалының бас гидротехнигі Шынболат Ермағамбетов 2022 жылғы қаңтардағы мәліметтерге сүйене отырып (келесі жолы олар наурыз айында жаңартылады — ЕСК.автор), су тасқыны кезеңінде Оралда өткен жылмен салыстырғанда су аз болмайды деп болжайды.
– Су тасқыны кезеңінде 700-900 млн текше метр су күтілуде, Ириклин су қоймасы секундына 300-500 текше метр су ағызады. Қазір қалпына келтіру секундына 15-30 текше метрді құрайды. Шаған қазір 40% – ға толтырылған. Өткен жылы су тасқыны кезінде ол 100% толтырылды, биыл да солай болуы керек. Жалпы, соңғы жылдары Батыс Қазақстан облысы судан тапшылық көріп келеді. Біз шаруашылық қызмет үшін 0,6 млрд текше метр суды пайдалануымыз керек, біз 0,25 млрд текше метр суды пайдаланамыз, – деді Шынболат Ермағамбетов.
Маман қазір Орал-Көшім суару жүйесінің су қоймалары жобалық қуаттан 22% — ға, ал үлкен және Кіші Өзен-39,7% – ға толтырылғанын атап өтті.
– Өткен жылы біз үлкен және кіші өзенге (Казталов және Жаңақала аудандары) Еділ суын сатып алуға қосымша қаражат алдық, сондықтан онда су жеткілікті. Егер су тасқыны болса, эстуарийлерді толтыру жеткілікті. Егер су аз болса, біз оны Ресей жағынан сатып аламыз. Бізге ақша бөлінді. Бірақ біз қанша су сатып ала алатынымыз әлі белгісіз, бәрі рубль бағамы мен су тарифіне байланысты. Сонымен қатар, өткен жылы бізде су бойынша 1 миллиард теңге қарыз қалды, – деді Шынболат Ермағамбетов.
«Қазсушар» РМК бас гидротехнигінің сөздері вице-министр Қожаниязовтың билік Казталов және Жаңақала аудандары үшін су сатып алуға бөлінетін соманы өсіріп жатыр деген мәлімдемесі аясында ерекше ерекшеленеді.
Вице — министр БҚО — ның оңтүстік аудандарын сумен қамтамасыз етуге 2020 жылы-2,96 млрд теңге, 2021 жылы-4,16 млрд теңге бөлінгенін түсіндірді. 2022 жылы бұл соманы 5,16 млрд теңгеге дейін ұлғайту жоспарланып отыр.
Адам үшін пайдалы, өзен үшін пайдалы емес
Экология, геология және табиғи ресурстар Вице-министрі Орал өзені бассейніндегі жағдайды жақсартуға бюджеттен қаражат бөлінетінін және бөлінетінін атап өтті.
– 2020-2025 жылдар аралығында бұл мақсаттарға республикалық бюджеттен 98,22 млрд теңге қарастырылған. Бұл қаражатқа БҚО-ның оңтүстік өңірлері үшін Еділ суын сатып алумен қатар, Киров-Шежін су қоймасы қайта жаңартылады, 15 суару каналы жөнделеді, екі су қоймасының құрылысы, сондай – ақ Атырау және Батыс Қазақстан облыстарында су түбін тереңдету жұмыстары жүргізіледі, – деп хабарлады Серік Қожаниязов.
«Қазсушар» РМК бас гидротехнигі Шынболат Ермағамбетовтың айтуынша, бұл іс-шаралар шаруа қожалықтарының жағдайын жақсартуға бағытталған, бірақ олар өзеннің жағдайын жақсартпайды.
– Каналдар, су қоймалары егістіктерді суаруға және мал суаруға көмектеседі, бірақ бұл суды үнемдеу шаралары емес, суды пайдалану. Менің ойымша, түбін тереңдету жұмыстары мағынасыз. Егер сіз тоғанды тереңірек жасасаңыз-онда су болмайды. Қандай да бір іс-әрекет басталар алдында ғылыми зерттеулер қажет — қандай да бір жағдайда өзен өзін қалай ұстайды, — деді Шынболат Ермағамбетов.
«Таза Бұлақ» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Арман Бектенов іс-шаралар өзенді құтқарудан гөрі ауыл шаруашылығын қалпына келтіруге бағытталған деп есептеді.
– Өзенді құтқару үшін су үнемдеу шараларын жүргізіп, су жеткізу көлемін ұлғайту қажет. ИЯ, 40% – ға біз Ресейге тәуелдіміз, бірақ 60% – ға Орал ішкі ағынды сулар мен еріген суларға байланысты. Бұл өзендерді ірі мал фермерлері суды өз қажеттіліктері үшін ұстап тұру үшін орнатқан заңсыз бөгеттерден босату керек. Бізде 2500-ге жуық заңсыз гидроқұрылыстар бар. Екіншіден, қала тұрғындарына суды бірнеше есе аз жұмсау үшін Орал су арнасындағы су тарту жүйесін жаңғырту қажет. Үшіншіден, құм өндіріп, өзеннің табиғи арнасын өзгертетін құм карьерлерін жасаушылармен күресу қажет, – деп түсіндірді Арман Бектенов.
Қоғамдық-эколог биліктің суды пайдалануға деген иесіз көзқарас көріністерімен күреспейтінін, оның орнына пайдасыз іс-шараларға қаражат жұмсайтынын атап өтті.
— Шын мәнінде бізде Жайық өзені бойынша бірде-бір рекреациялық іс-шара өткізілген жоқ, түбін тереңдету және жағалауды нығайту іс-шаралары есепке алынбайды. Қаражатты сауатсыз пайдаланудың мысалдары толық. Ең болмағанда су тасқынынан Еділ. Әр көктемде Қазталов еріген қар суымен толығады, дала – бәрі суда. Билік суды жинап, оны тегін пайдаланудың орнына, оны топыраққа сіңіріп, содан кейін сатып алуға ақша іздейді», — деп түйіндеді Арман Бектенов.
Ақмарал ШАЯХМЕТОВА
