Қазақстанға шетелден тауар сатып алу және қарыз бойынша есеп айырысу үшін валюта қажет: депутат Жамалов
Аманат партиясынан Мәжіліс депутаты Аманжан Жамалов «Орал апталығына» берген сұхбатында Қазақстанның валюта нарығындағы жағдай, доллар бағамы және осыған байланысты Қазақстандықтарда туындайтын қиындықтар туралы не ойлайтынын айтты.
Аманжан Макаримұлы, жақында сіз Ұлттық банктің басшысына және қаржы мониторингі агенттігінің төрағасына депутаттық сауал жолдадыңыз, онда Ұлттық Банктің валюталық саясатын сынға алдыңыз. Неліктен сіз осылай ойлайсыз және сіздің ойыңызша Қазақстандағы валюта нарығына қатысты жағдай қалай қалыптасатын болады?
– Әзірге бізде жағдай жақсы емес. Доллар бағамы 500 теңгеге кетті, банктерде қолма-қол доллар жоқ. Президент Қазақстан халқына Жолдауында валюта нарығындағы тұрақсыздық туралы да айтты. Бұл жағдай одан да дүрбелең мен капиталды шығаруға әкеледі. Сондықтан Президент өзінің Жарлығымен шетел валютасы мен алтынның экспортын шектеді. Бізге сыртқы операцияларды жүргізу үшін Валюта қажет-шетелден тауарлар сатып алу және қарыздар бойынша есептеу үшін. Міне, солай. Бұл сұраныс тұрақты және ол өспейді. Бірақ валютаға сұраныста алыпсатарлық бар. Мен банктер мен ірі ойыншылардың валютаны сатып алуын бақылау және қадағалау жөніндегі шешімді толық қолдаймын. Бақылау өте қатал болуы керек. Егер алыпсатарларға қатысты батыл шаралар қолданылатын болса, онда резервтерді жұмсаудың қажеті жоқ. Ұлттық банк қаржы секторы мүддесі үшін емес, доллар бағамының негізсіз өсуінен зардап шегетін халық пен шағын бизнес үшін жұмыс істеуі тиіс.
Ұлттық банкте барлық қажетті құралдар бар, нарыққа қалай әрекет ету керектігі және нәтижелері бойынша үндемей қалмай, қандай салдарлар болуы мүмкін екендігі туралы нақты сигналдар мен болжамдар қажет.
Сіз доллар бағамының өсуі туралы не ойлайсыз және Ұлттық банк оны қалай орындауда?
— 24 ақпаннан кейін Ұлттық Банк жағдайды жіберіп алды және бақыламады деп санаймын. Ресейге өте қатаң санкциялар енгізілді, бұл рубльдің төмендеуіне әкелді. Бірақ теңгенің девальвациясы үшін ерекше алғышарттар болған жоқ. Иә, қысым болды, бірақ бағам 500 теңгеге көтеріліп кеткендей емес. Біз ресей рублімен бірге байбалам салғандай болдық. Жағдайды валюта нарығындағы алыпсатарлар пайдаланып, резервтерден валютаны сатып алып, кері сатып және шығара бастады. Мен мұнайдың ағымдағы бағалары кезінде теңге бағамы нығайып, экономикалық негізделген мәнге оралуы тиіс деп сенемін.
Қазіргі жағдай неге әкелуі мүмкін?
– Бағамның мұндай секірулері мен валюта нарығындағы дүрлікпе халық арасында дүрбелеңге алып келеді. Барлығы орнатылған валютаны сатып алуға, оны шоттардан алуға жүгіреді. Бұл Ұлттық банктің өзі жасаған жасанды мәселе. Ең басында банктердің вип-клиенттері өз ұстанымдарын пайдалана отырып, қолма-қол валютаны ала бастады. Мұнда алып тастау шектелмеді. Бұл қарапайым халық тап болған валюта тапшылығына әкелді. Бұған жол бермеуге болатын еді, бастапқыда үлкен соманы алуды шектеу керек еді.
Ең жаман нәрсе — дүрбелең. Әрекет ету керек. 10% депозиттердің өтемақысы түрінде жарты шараларды ойлап тауып, ғарыш кеңістігінде жүзбеу керек.
Неліктен депозиттер бойынша 10% мөлшерінде сыйлықақы есептеу ҚР қатардағы азаматтарының оң нәтижесіне әкелмейді?
– Менің ойымша, бұл жаман идея. Біріншіден, ол салымшылардың нақты шығындарын доллар бағамының көтерілуінен өтемейді. Теңге бағамы 20% – ға әлсіреді. Егер сіз өтемақы жасасаңыз, онда оның мөлшері үлкенірек болуы керек және бүкіл 2022 жылға курстың төмендеуін ескеруі керек.
Екіншіден, өтемақы бюджеттен төленеді. Бағалау бойынша бұл 700 млрд. теңгеге дейін болуы мүмкін. Қомақты сома. Бұл салық төлеушілердің ақшасы. Мемлекет депозиттердің аз ғана мөлшерін өтей алады деп санаймын. 5 млн.теңгеге дейін делік, бірақ 20 миллион теңге емес. Депозитте 20 миллион теңге болса, аз дәрежеде мемлекеттің қолдауына мұқтаж. Жалпы алғанда, салымшылар үшін осы 10% өтемақыны алуға байланысты шектеулер іс жүзінде оның нәтижелерін нөлге дейін төмендетеді (мысалы, депозитті алу мүмкін еместігі). Бұл салада артықшылықтары бар жалғыз банктер, ал 700 млрд.теңгеге ең төменгі күнкөріс деңгейін 20% – ға арттыруға болады. Яғни, базалық зейнетақылар, мүгедектерге, асыраушысынан айырылған отбасыларға арналған жәрдемақылар, мүгедек балаларды тәрбиелеушілерге арналған жәрдемақылар мөлшері, атаулы көмектің көлемі ұлғаяды. Бұл шамамен 3 млн. қазақстандыққа қатысты болады. Мұндай қолдау депозиттері жоқ табысы төмен отбасыларға қажет. Олар үшін өнімдер мен қызметтерге бағаның өсуі өте ауыр болады. Бірінші кезекте олар үшін әлеуметтік төлемдерді индекстеу қажет деп ойлаймын. Бұл әділетті болады.
Сіздің ойыңызша, Қазақстанға ел үшін жеткілікті импорт көлемін қамтамасыз ету және сыртқы қарыздар бойынша төлемдерге кепілдік беру үшін резервтер жеткілікті ме?
– Қазақстанның алтын-валюта қоры мол. Оған қоса Ұлттық қор да бар. Бұл 87 млрд АҚШ долларынан астам соманы құрайды. Бұл бір жылдағы импорттың барлық көлемінен көп. Алаңдамауға болады, бізде жақсы қауіпсіздік бар. Қазір көбірек толғандыратын тағы бір мәселе — Ұлттық Банктің қолма-қол ақша резервтері қайда? Неліктен Қазақстанда валютадағы нақты қолма-қол ақша резерві сақталмайды? Барлығы виртуалды және бір жерде шоттарда. Валютаға тапсырыс беріп, ұшақтармен алып кете беруге болады.
Халықтың аз қамтылған топтарына арналған азық-түлік карточкаларын енгізу туралы сіздің ұсынысыңыз әлі де өзекті, қазіргі уақытта осындай жүйенің енгізілгенін қалай көріп тұрсыз? Қазір бұған қажеттілік бар ма және бұл жаңалық Халыққа жағымсыз әсер ете ме?
— Біз негізгі азық-түлік тауарларының бағасы өсіп келе жатқанын көріп отырмыз, тапшылық пайда болады, бұл тағы да дүрлігуді тудырады. Карточкалар өткеннің жәдігері, КСРО-ға оралу деген пікір бар. Бірақ қазір жағдай ерекше, іс жүзінде»жұмылдыру». Бағаның екі таңбалы өсуі жағдайында біз кедей халық арасында аштыққа жол бермеуіміз керек. Бұл 1 млн.адам. Мен сендіремін, егер олар азық-түлік карталарын алып, өздері мен балалары үшін азық-түлік ала алса, олар мемлекетке риза болады. Мұндай ұсыныс ауқатты азаматтардан теріс жауап табады.
Сонымен қатар, бағаны» тұрақтандыру » үшін өңірлердегі тұрақтандыру қорларының жұмысын күшейту қажет. Бүгінгі таңда әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының тізбесі 19 азық-түлік атауынан тұрады. Оны кеңейтуге және сол жерден өнімдер сатып алуға болады. Тауар нарықтарына араласу. Азық-түлік карточкалары бойынша әлеуметтік жағдайы төмен тұрғындарға беріледі.
Халықтың әлеуметтік осал топтарына арналған сараланған тариф туралы айтып беріңізші?
– Идея өте қарапайым. Тарифтерді көтеру кезінде халықтың әлеуметтік осал топтарынан тұтынушылардың жеке тобына бөлу. Шартты түрде, егер жалпы тариф 20 теңгені құраса, онда әлеуметтік осал халық үшін ол 10 теңге болады. Әкімдіктерде осындай адамдардың тізімі бар. Бұл оңай шаруа. Монополистер шығынға ұшырайды. Бірақ олар оларды жалпы тарифтің кірісі есебінен өтей алады немесе әкімдіктер мақсатты субсидияларды төлей алады.
Қазіргі уақытта халықтың осы тобы үшін осындай тариф белгілеу мүмкін бе?
– Менің білуімше, бұл бойынша жұмыс Үкіметте басталды. Тиісті шара халықтың табысын арттыру бағдарламасына енгізілген. Жыл соңына дейін бұл іске асырылатын болады.
Мария ДРАЧЕВА
