«БҚО калий тұздарының бірегей кен орнын жоғалтуы мүмкін» – Тау-кен инженері Талғат Қасенов (ВИДЕО)
Ақжайық ауданының үш ауылында Srpm RESOURCES LTD компаниясы «Сатимола»бор-калий кен орнын игеруге халықтың келісімін алу үшін қоғамдық тыңдау өткізді. Компания жер асты шаймалау әдісі бойынша қазбаларды өндіруді ұсынады. Өндіру әдісі басқа компанияның директоры – Сатимола кен орнын зерттеумен 10 жылдан астам уақыт айналысқан Талғат Қасеновты сынға алды. Ол ұсынылып отырған әдіс Қазақстанның бірегей кен орнын құртуы мүмкін деп есептейді.
БҚО Ақжайық ауданында Сатимолдың бор-калий тұз кен орны 1963 жылы ашылды. 40 жыл өткен соң, 2004 жылы қазақстандық компания шетелдің қатысуымен «Сатбор» ЖШС Қазақстанның энергетика және минералдық ресурстар министрлігімен бор-калий тұздарын барлауға және оларды өндіруге шарт жасасты. Компания пайдалы қазбаларды шахта әдісімен өндіреді деп жоспарланған болатын. Болашақта компания кен орнында өңдеу кешенін салуды көздеді, бірақ бұл ешқашан болған емес. «Сатбор» ЖШС басшысы, білім беру жөніндегі тау-кен инженері Талғат Қасенов кен орнын 12 жыл ішінде оны игеруге 47 миллион доллардан астам қаражат салған компаниядан жоғарыдан тапсырыс бойынша алып тастады деп санайды.
«Тапсырыстың артында адамдар тұрды»
«Сатбор» ЖШС ТБ бөлімінің бұрынғы менеджері Имаммалік Мұхамбетқалиев 2005 жылы компания мамандары кен орнының аумағын толық зерттегенін: жануарлар мен өсімдіктер әлемін зерттегенін айтты.
– Бұл талдау кен орнын игергеннен кейін 10 жыл өткен соң оның игерілуінің қоршаған ортаға әсерін салыстыру үшін бақылау үшін жасалды. Зерттеулер 2011 жылы да қайта жүргізілді, ал 2013 жылы жоба толығымен әзірленді, біз тіпті сараптаманың оң қорытындысын алдық. Бұл сараптамаға қоршаған ортаға әсер етудің жаңа бағасы беріліп, жоба министрлікке жіберілді. Ол жерден қандай да бір себептермен оны облыстық департаментке жіберді, сол кезде Мемлекеттік кірістер департаментінен ұйғарым келді,-деді Мұхамбетқалиев.
Салық қызметкерлерінің хабарламаларында 2017 жылғы Келісімшарт бойынша міндеттемелерді бұзу туралы айтылды, атап айтқанда, компания аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуына аударымдар жасамады.
«Сатбор» компаниясының директоры Талғат Қасеновтың айтуынша, 2016 жылы барлығы кен орнын игеруге дайындалған. 25 миллион тонна көлемінде кен өндіру жоспарланған болатын, одан компания 6 миллион тонна дайын өнім алуды көздеді. Компанияға тау-кен байыту комбинатын салуға қаржы ашу ғана қалды.
– Бірақ 2017 жылы компанияның қызметі Салық комитетінің кенеттен тексерілуінен сал болды, компанияға коммерциялық табу бонусы бойынша ұйғарым ресімделді, дегенмен бұл міндеттемелерді біздің компания бұрын орындаған болатын. Осыдан кейін инвестициялар тоқтап, жоба тоқтатылды. Шоттар қамауға алынған кезде, қызметті жалғастыру мүмкін болмады. Ұйғарымның артында осы кен орнын алғысы келген адамдар тұрды деп ойлаймын. Менің ойымша, бұл бұйрықтың ескіру мерзімі жоқ. Қазіргі үкімет кезінде біз бұл мәселені көтеріп, жүргізіп жатқан жұмыстарды жалғастыра аламыз, — деп түсіндірді Талғат Қасенов.
2020 жылы «Сатбор» компаниясы жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттың қолданысын мерзімінен бұрын тоқтату туралы хабарлама алды. Қасеновтың айтуынша, Сатимол кен орнына оның компаниясы 47 миллион доллар салған.
«Судың тұздарға түсуіне жол бермеу керек»
Өткен жылы Қасенов облыстық газеттен «Srpm RESOURCES LTD» компаниясы «Сатимола» кен орнын игеруге үміткер екенін көрді. Ал бір жылдан кейін 2022 жылдың сәуір айында Ақжайық ауданында компания өкілдері халықпен қоғамдық тыңдау өткізуге ниетті екенін білдім.
Тыңдау 7-8 сәуірде кен орнына жақын орналасқан Жанама, Базаршолан және Тайпақ кенттерінде өткізілді.
– Қоғамдық тыңдауларда мамандардың кен орнының негізгі қорларында жерасты шаймалау әдісін қолданғысы келетінін естідім. Бұл әдісті ешбір жағдайда қолдануға болмайды! Бұл бүкіл кен орнын жоғалтуға үлкен қауіп төндіреді, бұл елдің стратегиялық қоры», – деді Қасенов.
Оның айтуынша, жер асты шаймалау әдісі – тұщы су жер астына құйылып, содан кейін сорғы қондырғыларының көмегімен бетіне көтеру.
– Бұл мүлдем мүмкін емес, өйткені калий тұздарынан басқа, ерімейтін магний мен тұз кендері, бор бар. Тұздарға судың түсуіне жол бермеу керек, өйткені осыған байланысты біз ерекше кен орнын жоғалтуымыз мүмкін. Су негізгі қорларға түскеннен кейін ешкім ешқашан сол жерден пайдалы қазбаларды ала алмайды», — деп ашуланды Касенов.
«Түсініктеме жоқ»
Ашық дереккөздерден біз «SRPM RESOURCES LTD»компаниясын таптық. Ол Қазақстан астанасында тіркелген. Оның негізгі қызметі-химия өнеркәсібі мен тыңайтқыштар өндірісі үшін минералды шикізатты өндіру. Компания 2020 жылы құрылған. Сондай-ақ, ашық дереккөздерден «SRPM RESOURCES LTD» компаниясының директоры Лейла Қасыманованы да таптық. Біз онымен телефон арқылы байланысып, Сатимола кен орнын игеру әдісі туралы түсініктеме алуға тырыстық.
Алдымен ол журналистке елордаға ұшуды ұсынды, өйткені ол телефон арқылы түсініктеме бергісі келмейді, бірақ содан кейін ол біздің сұрақтарымызды оған жіберуді өтінді. Біз бұл сұрақтарды жібердік, ал келесі күні біз одан сұрақтарымыз «жауапсыз» қалатыны туралы хабарлама алдық.
Лейла Қасымановтың телефон арқылы сөйлесуінде айтқан жалғыз нәрсе-жерасты шаймалау әдісі жұмыс істейді.
«Министрлік бәрін шешеді»
БҚО табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының бөлім басшысы Жанат Сағынаев Сатимола кен орнын игеруге арналған қоғамдық тыңдауларға жеке қатысқанын хабарлады.
– Қоғамдық тыңдаулар өткізер алдында компания жобаны, қоршаған ортаға әсерді бағалауды әзірлейді және осы құжаттардың барлығын экология Министрлігінің порталына жібереді. Осы құжаттардың болуын және жобаның мәлімделген мақсаттарға сәйкестігін министрлік тексереді. Осыдан кейін қоғамдық тыңдаулар өткізіледі. Осыдан кейін ғана компания кен орнын игеруге лицензия алуға өтініш береді, — деп түсіндірді Жанат Сағынаев. – Біз үшін ең бастысы-тыңдауды ұйымдастыру және ақпаратты жұртшылыққа жеткізу.
Сағынаевтың айтуынша, Ақжайық ауданы кенттеріндегі қоғамдық тыңдаулар, жобаны мақұлдаудан қалыс қалғандар көп болғанына қарамастан, өтті деп саналады.
Жоба-келісуде
БҚО бойынша экология департаментінің басшысы Ербол Қуанов «ОА» – на оның мамандары Ақжайық ауданындағы қоғамдық тыңдауларға қатыспағанын, бірақ ол жоба туралы білетінін хабарлады. Қазіргі уақытта оны Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрлігінің Геология комитетінде қарастыруда.
Сонымен қатар, Талғат Қасенов Сатимола кен орнында сауатты жұмыс жасай отырып, жылына 6 миллион тоннадан астам дайын өнім өндіруге және Қазақстан бюджетіне миллиардтаған кіріс әкелуге болатынына сенімді.
«ОА» АНЫҚТАМАСЫ:
«Калий тұздары электрометаллургияда, медицинада, фотографияда, пиротехникада, шыны, сабын, бояу өндірісінде, тері өңдеуде, химия өнеркәсібінде қолданылады. Олар ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылады, топырақ өнімділігін арттырады».
Талғат Омаров
