БҚО-да киіктердің саны 800 мыңға жетті. Оларды атуға рұқсат ете ме?
БҚО-дағы фермерлер өңірде киік популяциясының өсуіне байланысты дабыл қағуда. Олардың айтуынша, дала бөкендері, олардың саны оларды атуға мораторий енгізілгеннен кейін көбейіп, дақылдарды жойып, жайылымдарды жайпауда. Фермерлік шаруашылықтардың негізгі бөлігі орналасқан облыстың оңтүстік-батыс бөлігінің тұрғындарын толғандыратын бұл мәселені шешу жолдарын облыс әкімдігінде өткен жиында табуға тырысты.
Кеңеске ҚР экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі Әлия Шалабекова қатысты, ол бір күн бұрын БҚО-ға келіп, БҚО тұрғындары, сондай-ақ республикалық және жергілікті институттардың ғалымдары бірнеше рет көтерген проблеманың бар екеніне жеке көз жеткізу үшін аудандарда болды.
Әлия Шалабекова кеңесте БҚО-да жалпы ауданы 657 мың гектар болатын «Бөкейорда» резерваты мен Ащыөзек мемлекеттік қорықшасы құрылғанын хабарлады. Ол үшін республикалық бюджеттен 300 млн теңге бөлінді. Табиғатты қорғау мекемесі өз жұмысын 2022 жылдың 1 шілдесінен бастайды. Қазіргі уақытта резерват үшін еңбек кадрларын іріктеу жүріп жатыр.
— Бұл Оралдың ақбөкен популяциясын басқаруға арналған шешімдердің бірі. Табиғатты қорғау мекемесінің негізгі мақсаты-киіктерді қорғау. Біз ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда жануарлардың осы түрі үшін алаңдаушылықтың барлық фактілерін жою және оларға барынша қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету үшін көші – қон жолдарын мүмкіндігінше бақылайтын боламыз,-деп түсіндірді экология вице-министрі.
Оның айтуынша, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда 78 аңшы инспекторы жұмыс істейді, олардың міндеті киіктің қозғалысын реттеу.
Ақбөкен-бұл қоныс аударатын жануар, оны Шалабекова мойындайды, бірақ мамандар резерват пен қорықтың көмегімен киіктің белгілі бір бөлігін тіршілік ету үшін бекітілген аумақтарда ұстап, ақбөкеннің өмір сүруіне қажетті жағдай жасайды – жем-шөп базасы мен ауыз су көздері.
Бүгінгі таңда БҚО-да киіктердің саны 800 мыңға жетті. Олар негізінен Жаңақала, Бөкей ордасы, Жәнібек және Казталов аудандарында жүр. Бұл туралы жиналыста биология ғылымдарының кандидаты, ҚБСА қолданбалы биология орталығының директоры Сергей СКЛЯРЕНКО айтты.
— Киіктер саны өткен жылмен салыстырғанда шамамен 40% — ға өсті. Олардың одан әрі өсуі күтілуде. Ауыл шаруашылығы өндірушілерінің проблемаларын ескере отырып, облыста киіктер популяциясының санын басқару қажеттілігі туындайтыны анық. Бұл киітердің белгілі бір санын жою деген емес. Киік жоғары тауарлық құндылығы бар жануарлардың бірегей түрі болып табылады. Біріншіден, оның мүйіздерінің Қытай және басқа нарықтардағы қымбаттығына байланысты. Егер біз алдын-ала бақылау тетіктерін жасамай, аң аулауды ашсақ, бұл киіктерді бақылаусыз жоюға әкелуі мүмкін. Сондықтан киіктердің санын реттеуді бастау үшін ғылыми негіздеме негізінде өңір үшін киіктің оңтайлы санын анықтау қажет. Бұл сан аймақтағы мал санына байланысты анықталуы керек.
– Біздің тікелей міндетіміз-киік популяциясын қорғау, — деді «Охотзоопром»РМК бөлім бастығы Дамир Абсаметов. – Егер қазір оған әуесқойлық аң аулауға рұқсат етілсе-біз ақбөкендердің санын жоғалтуымыз мүмкін, өйткені браконьерлік арналары ашылады.
Аңшылық инспекторларын қорғауға қарамастан, аймақта браконьерлер аз емес. Мәселен, соңғы бес жылда сегіз мыңға жуық мүйіз тәркіленіп, 1 306-дан астам адам қылмыстық жауапкершілікке тартылды.
Нұрлан Қылышбаев, ҚР ЭГТРМ орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің төрағасы әуесқойлық аңға шығуға шешім қабылдауға асықпауды ұсынды.
— Иә, киіктердің санын реттеу қажет. Алдымен ғылыми-биологиялық негіздеме жасап, резерват пен қорық аумағында болуы мүмкін оңтайлы санды анықтап алайық, содан кейін жұмыс тобының отырысында бірлесіп шикізатты алу және одан әрі өңдеу механизмін – ет, тері, сондай-ақ туынды құралдарды қолдануды дамытамыз.
Сергей Скляренко жиында резерват пен қорықша құру өңірдегі киік мәселесін шешуге көмектеспейтінін мәлімдеді.
— Ақбөкен-бұл қоныс аударатын жануар түрі. Олардың көші-қоны генетикалық бағдарламаланған. Резерват пен қорықшаның аумағы қоршаумен қоршалмайды. Ақбөкен жемшөп, суару және қорғаныс жағдайлары жақсы болатын жерге барады. Егер су болса, ақбөкен ыстық маусымда қорықта қалады. Бірақ суық мезгілде ол жерден кетеді», – деп түсіндірді Скляренко.
Облыс әкімінің киіктердің басып кіруінен зардап шегетін фермерлермен қалай болады деген, сұрағына Скляренко қандай да бір аса құнды шабындық учаскелерінен киіктерді мұқият ығыстыруға болады деп жауап берді.
«Охотзоопром»РМК бөлім бастығы Дамир Абсаметов егер қазір жануарларды мекендеу орындарынан ығыстыра бастасақ, бұзаудың өлімі басталуы мүмкін деп жауап берді. Қазір ақбөкендер кішкентай-олар әлі күшті жүгіре алмайды. Сіз оларды маусымның ортасынан бастап көшіруді бастай аласыз.
— Орал киіктерінің санын реттеуге мораторий жариялау туралы шешім 2012 жылы қабылданды, сол кезде мал басы өте ауыр болды. Содан кейін барлығы 10 мың бас болды. Он жыл ішінде облыстағы киіктердің саны 800 мыңға дейін өсті. Биыл төлдегеннен кейін олардың саны бір миллионнан асады. Мораторий өз міндетін орындады, тіпті асыра орындады деп санаймын. Қазіргі уақытта ақбөкен популяциясына қауіп төніп тұрған жоқ. Бірақ бүгін бізде тағы бір мәселе бар. Ақбөкендер табиғат пен ауыл шаруашылығына зиян келтіреді. Енді мал басын сақтау керек. Біз жануарларды қорғаушыларды түсінеміз, ақбөкен-сирек кездесетін ежелгі жануар, оны сақтау керек, бірақ қазір, өкінішке орай, одан қасқырларға қарағанда өте үлкен зиян келеді. Сондықтан мемлекеттің міндеті – киіктердің санын сақтап қана қоймай, осы аудандарда мал шаруашылығын дамыту мүмкіндігін сақтау, — деп қорытындылады БҚО әкімі Ғали Есқалиев.
Серік ЕСЕНОВ
