«Бізден қандай өзгерістер керек деп сұралмады» – облыстық Қоғамдық кеңестің мүшесі Нұрлан Садыр референдум туралы (ВИДЕО)
Ол биліктің референдумды асығыс өткізгісі келгендіктен, соңғы бірнеше жыл ішінде адамдар күткен маңызды өзгерістер түзетулер тізіміне енбеді деп санайды.
Нұрлан Садыр-қазақ тілді жергілікті блогерлердің бірі, БҚО қоғамдық кеңесінің мүшесі. Ол Конституцияға енгізілетін түзетулер бойынша дауыс беруді өткізер алдында билік референдум туралы заңның өзін өзгертуі керек деп есептейді, – ол, оның пікірінше, қазақстандықтардың құқықтарын шектейді.
– ҚР Конституциясында мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы-халық, сондай-ақ халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады деп жазылған. Бірақ сонымен бірге Конституцияда Республикалық референдумның нысанасы бола алмайтын мәселелер де бар («Республикалық референдум туралы» Заңның 3-бабы). Мысалы, Республиканың халықаралық шарттарынан туындайтын міндеттемелерді орындау Республикалық референдумның нысанасы бола алмайды. Мен бұған мүлдем келіспеймін! Еліміздің мүддесіне сай келмейтін көптеген мәселелер бар, мысалы, Еуразиялық одақ, Кеден одағы, ҰҚШҰ. Бірақ біз референдумда олар туралы өз пікірімізді айта алмаймыз, өйткені заң бұған жол бермейді. Менің ойымша, ел Конституциясына барлық түзетулер халықтық дауыс беру арқылы енгізілуі керек.
«Бізден қандай өзгерістер керек деп сұралмады»
Нұрлан Садыр ҚР Конституциясына түзетулер бойынша референдум сияқты тарихи маңызды оқиғаға билік алдын ала дайындық жүргізуі керек – Халықты тыңдау керек: олар заңға қандай өзгерістер енгізгісі келеді, ал қайсысы – жоқ. Бірақ билік адамдарға қажетті түзетулерді анықтау процесіне қатысуға мүмкіндік бермей, түзетулер тізімін жасады.
– Мен референдумға қойылған түзетулерде ілгерілеу жағына қарай өзгерістер бар екенін жоққа шығармаймын. Бірақ түзетулер тізіміне жақында халық көтерген бірқатар проблемалар енген жоқ. Солардың бірі-мемлекеттік тіл туралы мәселе. Бүгінгі таңда еліміздегі қазақ тілінің жағдайы ауыр. Қанша адам петицияға қол қойды-мұның бәрі халықтың мемлекеттік тілді дамытуды талап ететінін көрсетеді. Мысалы, мемлекеттік тіл туралы мәселе референдумға неге шығарылмағаны маған түсініксіз.
Алайда суперпрезиденттік басқарма
– Қазір көпшілік алдағы референдумның суперпрезиденттік басқару нысанынан президенттік басқару нысанына көшуге мүмкіндік беретінін мәлімдейді. Бірақ мен Президенттің ықпал ету деңгейі белгілі бір дәрежеде төмендегенімен, басқару формасы әлі де супер-президенттік болып қала береді деп санаймын.
Конституцияға енгізілген жаңа түзетулер бойынша Президенттің өзі Конституциялық Соттың Төрағасын, сондай-ақ оның үш мүшесін тағайындайтын болады. Бұл дегеніміз, олар Президенттің ұстанымын ұстануы мүмкін. Егер Президент шығарған актілер Конституцияға сәйкес келе ме, жоқ па деген сұрақ туындаса, Конституциялық сот дұрыс шешім шығаратынына күмәнім бар. Себебі Конституциялық Соттың 11 судьясының төртеуін Президенттің өзі тағайындайды. Президент судьяларды емес, ҰҚК төрағасын, прокурорларды, облыс әкімдерін тағайындасын. Сот билігі тәуелсіз болуы керек деп санаймын.
Көптеген билік бір президенттің қолында шоғырланған кезде, бұл ел үшін қауіпті. Бұған дәлел-Назарбаевтың 30 жылдық билігі. Егер Президенттің қолында шексіз билік болса, оның диктатор болу қаупі бар.
Конституция ойыншық емес
Әр жолы референдум өткізу арзан рәсім емес, — дейді Садыр. – Салық төлеуші ретінде маған неліктен мұндай үлкен сома (16 млрд) референдум өткізуге бөлінгені түсініксіз. Конституция-бұл әрдайым өзгеретін ойыншық емес.
Менің ойымша, ең дұрыс шешім – референдум өткізу туралы шешімді қайтарып алу. Референдум өткізу керек, бірақ кейінірек. Халықтың пікірін тыңдап, оған маңызды, халықты толғандыратын Конституцияға түзетулер енгізу қажет.
Жазып алған Серік ЕСЕНОВ
Фото және видео Еркебұлан ГАПУОВ
