БҚО-да Жайық өзеніндегі 18 гектар орман құм мен қиыршық тас өндіретін карьер үшін кесілмек
Орал орман шаруашылығының экс-директоры Артур Мергеновтың айтуынша, «АВУАР-company» ЖШС компаниясы орман шаруашылығының тыйым салынған жолағынан учаске алуға облыс әкімінің орынбасары Арман Өтеғұлов жеке мүдделі. Мергенов өзен жағасындағы орманды кесу болашақта экологиялық апатқа әкелетініне сенімді. Табиғат пайдалану шенеуніктері жер заң бойынша берілген деп мәлімдейді, ал Арман Өтеғұлов бұл іске өзінің жеке қызығушылығын жоққа шығарады.
«ОА» – на Артур Мергенов жалғыз сұраныспен келді – Орал орман шаруашылығының құрамына кіретін Шаған орманшылығының аумағында-Теректі ауданының, Ақсуат кентінің маңында карьердің әзірленуін тоқтату қажет.
– Мен орман шаруашылығынан кетіп қалдым. Бірақ, ертең Жайық өзеніндегі 18 гектар орман жойылып, бульдозерлермен қырылатынын ойлағаннан тыныш отыра алмадым. Бұл жер нағыз жұмақ. Онда қылқан жапырақты өсімдіктер өседі, олар 50 жаста. Онда теректердің сан алуан түрі бар. Онда барлық жергілікті тұрғындар саңырауқұлақтар мен жидектер алуға келеді. Бұл орманда бұғы, қабан, түлкі, қасқыр бар.Бұл көптеген құстардың мекендейтін жері.Онда еш жерде тіркелмеген жас ағаштар өсіп тұр. Табиғаты әдемі. Сіз бұл орманға келсеңіз жаныңыз демалады, деп Орал орман шаруашылығының бұрынғы директоры жер қойнауын пайдаланушылардан қорғауға ниетті жерді сипаттап берді.
«Ағаш кесуге жол беруге болмайды. Жайық кеуіп қалады»
Мергенов, оның пікірінше, Ақсуат кенті маңындағы Жайық жайылмасындағы ПГС кен орындарына үлкен қызығушылық жақын арада Ақсай трассасының ауқымды құрылысы басталатынына және ПГС «Орал – Теректі-РФ шекарасы»республикалық маңызы бар автожолын қайта жаңарту кезінде сұранысқа ие болатынына байланысты екенін түсіндірді. Карьер иелері үлкен шығындарға ұшырамайды – құм-қиыршықтас қоспасын қазып, сатады. Табиғат жойылатындығын ешкім ескермейді.
– Мен орман шаруашылығында жұмыс істей бастағанда, менің тікелей жетекшім Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалану басқармасының бастығы Ринат Шауенов болды. Ол Жайық өзеніндегі орманның жойылуына қарсы болды. Мен оның ұстанымын қолдадым, өйткені біздің өзен аймақтың тірі артериясы деп санаймын. Ол айналасындағыларға өмір береді. Егер ағаш кесу басталса, Жайық кебеді, онымен бірге өзен жағасындағы барлық тіршілік иелері, – деді Орал орман шаруашылығының бұрынғы басшысы. – Жайықтың кебуіне және біз және балаларымыз су ішетін шұңқырға айналуына жол беруге болмайды.
Мергеновтің айтуынша, 2019 жылдың 26 тамызынан бастап 2021 жылдың 31 желтоқсанына дейін ол табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының құрылымдық бөлімшесі болып табылатын «Орал орман және жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі КММ» (бұдан әрі – Орал орман шаруашылығы) директоры қызметін атқарған.
– Менің жұмысым кезінде біздің орман шаруашылығының атына коммерциялық компаниялардан мемлекеттік орман қоры аумағында – Жайық өзенінің алқабында – құм-қиыршықтас қоспасын өндіру үшін жер учаскелерін беру туралы өтініштер келіп түсті. Бүкіл Жайықтың бойында құм-қиыршықтас қоспасының кен орындары бар, бірақ сол жерде жайылмалы орман өседі. Біз компанияларға Жайық жағасындағы карьерлерді тыйым салынған белдеулерде өңдеуден бас тарттық,өйткені онда кез – келген шаруашылық қызметке тыйым салынған-өзеннен 1000 метр қашықтықта, өйткені бұл карьерлерді қазу ормандардың жойылуына әкеліп соғады және Жайықтың жағдайын нашарлатады. Осы ережелердің барлығы ҚР Орман кодексінде жазылған, біз оған өз бас тартуларымызда сілтеме жасадық, – деді Артур Мергенов.
Лицензия бар, бірақ карьер жоқ
2020 жылдың желтоқсан айында Орал орман шаруашылығына «АВУАР – company» ЖШС-тен – Теректі ауданы Ақсуат ауылының жанындағы №22 орам, Орал орман шаруашылығының құрамына кіретін Шаған орманшылығының аумағындағы ҚҚҚ өндіруге келісім беру туралы кезекті осындай өтініш келіп түсті.
Мергеновтың айтуынша, орман шаруашылығының қызметкерлері Шаған орманшылығына-компания сұраған жерге барып, бұл учаскенің Жайық өзенінің алқабында екенін және «тыйым салынған жолақтар»санатына жататынын анықтады. Компанияға учаске беруден дәлелді бас тарту берілді. Содан кейін «АВУАР-company» ЖШС Орал орман шаруашылығына прокуратураға жер учаскесін таңдау актісін келіспейтіндері туралы шағым түсірді.
– 2021 жылдың маусымында біз «АВУАР-company» компаниясының өкілдерімен және прокуратура қызметкерлерімен бірге компания оны беруді сұраған учаскеге бардық. Сол жерде, компания мамандарының қолында ҚҚҚ өндіруге лицензиясы бар екенін анықталды. Содан кейін бізде сұрақ туындады: егер олар әлі де ҚҚҚ өндіруге арналған жер болмаса, лицензияны қалай ала алды? Компания қызметкерлері бізге лицензияны БҚО жер қатынастары басқармасы бергенін айтты. Кейінірек жағдайды түсіне бастағанда, біз «АВУАР-компания» компаниясының лицензиясы Табиғи ресурстар басқармасынан экологиялық сараптаманың оң қорытындысы негізінде берілгенін анықтадық. Бірақ … экологиялық қорытындыда сұралып отырған учаскенің координаттары басқаша болды, мемлекеттік орман қорына кірмейтін учаске – бұл Теректі ауданы әкімдігінің аумағындағы Ақсуат кентінің жанындағы жұмыс істеп тұрған карьер. Ал ҚҚҚ өндіруге арналған лицензияда мемлекеттік қорға кіретін аумақтағы ҚҚҚ учаскесінің координаттары көрсетілген. Қалай болғанда да, «АВУАР-company» ЖШС қызметкерлері ешқандай жолмен түсіндіре алмады, – деп Артур Мергенов жеке компаниямен қақтығыстың басталғаны туралы естеліктерімен бөлісті.
Орал орман шаруашылығының директоры 2021 жылдың 3 қыркүйегінде «БҚО әкімдігінің Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы» ММ арқылы БҚО Мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотына «БҚО жер қатынастары басқармасы» ММ-ге 15.04.2021 ж. №14/21 «АВУАР-company» ЖШС үшін кең таралған пайдалы қазбаларды өндіруге берілген лицензияны заңсыз деп тану туралы талап арыз берді. Алайда, ол өзі атап өткендей, сол кезде бөлімде басшылық өзгерді. Ринат Шауенов жұмыстан кетті. Оның орнына Тасқала ауданының бұрынғы әкімі Алдияр Халелов келді.
– «БҚО әкімдігінің Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы» ММ басшысы лауазымына АлдиярХалелов келгенде, ол талап арызды кері қайтарып алуға ауызша нұсқау берді. Осыған байланысты біз осы лицензияны алудың заңсыздығын сот арқылы дәлелдей алмадық, – деп түйіндеді Артур Мергенов. – «АВУАР-company» ЖШС бұл жағдайды біздің олармен күресуге күшіміз жетпейтіндігінің белгісі ретінде бағалады деп есептеймін. Олар БҚО мамандандырылған әкімшілік сотына біздің іс-әрекеттерімізді заңсыз деп тану туралы талап арыз беріп, соттан Орал орман шаруашылығын Орал алқабында МАБ өндіру үшін сұралып отырған учаскені беруге мәжбүрлеуді сұрады. Бірінші сатыдағы сот жер беруге мәжбүрлеуден бас тартты. Бірақ сот шешімімен «АВУАР-company» ЖШС келіспеді және олар апелляция берді. Апелляциялық алқа Жайық жайылмасындағы учаскені алудан да бас тартты. Нәтижесінде, бүгінде Лесхозда Жоғарғы Сот жоймаған екі сот шешімі бар. Бірақ бұл енді ешкімді алаңдатпайды.
Келісім бермесең-жұмыстан шық
Орал орман шаруашылығының экс-директоры сотта жеңіс оның басшылығына ұнамағанын атап өтті. Керісінше, 2021 жылдың қазан-қараша айларында, сот отырыстары өткен кезде, оған Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалану басқармасының басшылығы қысым жасай бастады. Ауызша түрде жеке және Орал орман шаруашылығы ұжымының қатысуымен Табиғи ресурстар басқармасы басшысының орынбасары БисенгалийХайруллин Мергеновтың жұмыстан кету – өз өтініші бойынша өтініш жазу керектігін айтты.
– Маған «АВУАР-company» ЖШС компаниясының Жайық жайылмасынан сұратылған учаскені алуына облыс әкімінің орынбасары Арман Өтеғұлов қызығушылық білдірді. Бұл компанияның директоры Таир Дінішев ҚР Халық әртісі Әлібек Дінішевтің туған жиені болып табылады. Арман Өтеғұлов бастаған жергілікті биліктің осыған байланысты мені 2021 жылғы 31 желтоқсанға дейін кез келген сылтаумен жұмыстан шығаруға нұсқауы бар, мен бұған кедергі келтірмеуім үшін, – деді Артур Мергенов. – Мен кету туралы түбегейлі мәлімдеме жазған жоқпын, басшылықтың моральдық қысымын сезінсем де, заң аясында жұмыс істедім. 2021 жылдың желтоқсан айының соңында мені ойлап тапқан теріс себептермен жұмыстан шығарды. Екі аптадан кейін мен еңбек инспекциясына жүгініп жұмыс орныма қайта оралдым, ал қаңтардың аяғында өз еркіммен жұмыстан шықтым. Мен басшылығымнан орман қорына жаны ашитын және болашақта экологиялық апат қаупі болмас үшін Жайық алқабында ағаштардың кесілуіне жол бермейтін адам менің орныма жұмысқа қабылдануын өтіндім.
Келісілді. Карьер болады
Мергенов «АВУАР-company» ЖШС жұмыстан босатылғаннан бері жарты жыл өтпей, 2022 жылғы шілдеде осындай талаптармен сотқа талап арыз бергенін айтты – Орал орман шаруашылығын оларға Жайық алқабында, Шаған орманшылығында ауданы 18 гектар жер учаскесін беруге мәжбүрлеу. Істі қарауды мамандандырылған әкімшілік соттың төрағасы Алтынай Давлетова қолға алды, тіпті Орал орман шаруашылығының пайдасына шешілмеген сот шешімдері бар екенін ескерместен, процеске қатысушыларға келісімге келуді ұсынды.
– Мен Орал орман шаруашылығының жаңа директоры Қайрат Есенғалиевпен сөйлескен кезде, ол маған Табиғи ресурстар басқармасының басшылығы оны «АВУАР-company» ЖШС – мен келісімге қол қоюға мәжбүрлейтінін айтты»,-деп түсіндірді орман шаруашылығының бұрынғы басшысы. – Мен оған осы Келісімге қол қоя отырып, ол басқа кәсіпкерлер үшін прецедент құратынын айттым, Біз бұған дейін Жайық жағалауында ҚҚҚ карьерлерін қазудан бас тарттық. Олар сондай-ақ Жайықта қиыршық тасты өндіруге өтініш бере бастайды, нәтижесінде жайылмалы орманнан ештеңе қалмайды. Бірақ менің дәлелдерім оған жетпеген сияқты.
2022 жылдың 17 тамызында Орал орман шаруашылығы бітімгершілік келісімге қол қойды-іс жүзінде «АВУАР-company» ЖШС жайылымдық орман учаскесін ҚҚҚ карьерін игеруге алуға рұқсат берді.
– Екі жыл бойы жер телімін келісуді таңдау актісін ала алмаған компания бұл келісімді алды. Енді олар осы келісу актісін ҚР Орман шаруашылығы комитетіне жібереді, онда Шаған орманшылығының аумағында 18 гектар жер учаскесін таңдау актісін келісуі тиіс және ҚҚҚ карьерін әзірлеуді бастайды, – деп түйіндеді Артур Мергенов.
Бәрін түп тамырымен жояды
Осы қағидатты экс-шенеунікпен бірге біз «АВУАР-company» ЖШС игеруді жоспарлап отырған 18 гектар жерді өз көзімізбен көру үшін Шаған орманшылығының аумағына шықтық.
Артур Мергеновпен бірге лесхозға баруға экологиялық белсенділер – «Телегей» экологиялық қоғамдық бірлестігінің төрағасы Дәуренбек Сахым және «Эко сақшы» еріктісі Нұрлыхан Әбенов.
ҚҚҚ карьерінің болашақ орнына апаратын жол орманның тығыз қалыңдығынан өтеді, қалың теректердің жапырағы өтіп бара жатқан көліктердің үстінен жасыл дәліздей жабылып тұрды.
– Болашақ карьердің орнына жету үшін тағы 1,5-2 шақырым жол жүру керек. Жол тар, болашақта «КамАЗдардың» жолын тазарту үшін жер қойнауын пайдаланушылар осы орман жолының бойында ондаған жылдар бойы өсіп келе жатқан осы ағаштарды бульдозерлермен тазалап, қырып тастайтын болады, – деп өз ойымен бөлісті Нұрлыхан Әбенов. – Мұнда шабылған ағаштар ғана өлмейді. Ауыр жүк көліктерін жүргізу кезінде барлық ағаштар шаңда тұрып, дем ала алмайтындықтан өледі. Біз бұл орманның жойылуына жол бермеу үшін бар күшімізді салуға дайынбыз. Біз болашақ ұрпақ үшін өз табиғатымызды сақтауымыз керек. Мұның бәрін жоюға бола ма? Мен жеке өзім барлық жерлерде ағаштарды кесуді тоқтату үшін жүруге дайынмын.
Болашақ карьердің орнында, аспанға қарағайдың ұшар басы тіреліп, жел терек жапырақтарын ұшырып, Жайыққа түсіріп жатыр, Артур Мергенов Президенттің тапсырмасы бойынша БҚО бойынша барлық орман шаруашылықтарында, соның ішінде өзен жайылмасында ағаш отырғызу басталғанын айтты. Мұнда 8 гектар жерге де ағаш отырғызу керек болды – Орал орман шаруашылығында Шаған орман шаруашылығының аумағында бірнеше мың көшет отырғызу жоспары бар. Енді бұл жоспар қоқыс жәшігінде болуы мүмкін.
– Мен осы сұлулыққа қарап, ойлаймын: бір ағаш өсіру үшін адамға ондаған жылдар қажет. Мұнда 18 гектар орман бар. 20-50 жыл өсетін ағаштар. Олардың орнына бұл жер қойнауын пайдаланушы бізге оттегі беретін ағаштарды қашан өсіреді? Мұндай байлықты жоюға бола ма?? – Дәуренбек Сахым эмоциясые ұстап тұра алмады.
«Біз күрестік. Бірақ жеңілдік»
Экобелсенділермен бірге БҚО табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Алдияр Халеловтың қабылдауында болдық.
Шаған орман шаруашылығының Орал жайылмасындағы тыйым салынған жолақ ҚҚҚ карьерін игеруге қалай берілді деген сұраққа Халелов: «біз ұзақ уақыт шайқастық, бірақ соттан ұтылдық. «ҚР Жер қойнауы туралы» Кодекс ҚР Орман кодексінен мықты болып шықты».
– Өткен жылы Мергенов жұмыс істеген кезде, біз орман шаруашылығының жерін бірге қорғадық. Бірақ содан кейін сотта жеңілдік. Іс соңына дейін жеткізілмесе де. ҚР Орман шаруашылығы комитеті өз қорытындысын беруі тиіс, онда барлық құжаттар қаралады – және сұралып отырған аумақта ҚҚҚ карьерін әзірлеу мүмкін бе, соны шешеді, – деп түсіндірді Алдияр Халелов.
Табиғи ресурстар басқармасының басшысы өз жұмысының алғашқы күндерінен бастап БҚО әкімінің қабылдауында бірнеше рет болғанын атап өтті және өңірде құмды карьерлер көп екенін – облыста барлығы 68 ҚҚҚ карьерлері әзірленуде, негізінен Теректі, Ақжайық аудандарында, Бәйтеректе. Олар өндіретін құм мен қиыршықтас көлемін салу үшін жеткілікті.
– Мен облыс әкімінің қабылдауында болдым, ҚҚҚ карьерлерін игеруге рұқсат беруді тоқтату керектігін айттым. Бірақ оны қалай тоқтатуға болады? Тек мораторий жариялау. Бірақ әзірге бұл мораторий жарияланбады, – деді Алдияр Халелов. – Менің ойымша, экология министрі өңірге келгенде Жайық өзенін сақтау мәселесін көтеру керек. Жайық өзеніндегі кез-келген шаруашылық қызметті өте мұқият жүргізу керек, өйткені өзен үнемі өз арнасын өзгертеді. Менің бұл жағдайға жаным ауырады. Біз кәсіпкермен сұралып отырған учаске жөнінде сотқа жүгінген кезде, орман шаруашылығы комитеті мен Жайық-Каспий бассейндік инспекциясы Жайық жайылмасындағы учаскені карьерді игеруге ішінара беруге болатынын мәлімдеді. Бұл үшін мен оларға ренжідім, олар бізді қолдамады деп. Мен бұл олардың ойыны екенін түсіндім. Біз соттастық, ұрыстық. Бірақ ұтылдық. Мен заңға қарсы әрекет ете алмаймын.
Осы жағдай бойынша БҚО әкімінің орынбасары Арман Өтеғұловтың пікірін алу үшін біз облыс әкімдігінің баспасөз қызметіне хабарластық. Ведомствоның баспасөз хатшысы арқылы Арман Өтеғұлов «ОА» – на «ол осы сот дауында айыпталушылардың ешқайсысын жеке өзі білмейтінін және Орал орман шаруашылығы аумағында ҚҚҚ карьерін әзірлеуге ешқандай жеке қызығушылығы жоқ» екенін жеткізді.
Людмила КАЛАШНИКОВА
Фото және видео Еркебұлан ГАПУОВ
