«Менің шешімдеріме наразы болғандар болды, жаман ниет білдірушілер болған жоқ» – БҚО экс-әкімі облыс басшылығы кезінде оған не жетпегенін айтты
Ғали Есқалиев «Орал апталығының» бас редакторының сұрақтарына жауап берді. Бұл бір ай бұрын жоспарланған сұхбат еді және облыс әкімінің тез ауысуынан болмауы да мүмкін болатын. Бірақ Ғали Нәжмеддинұлы өзі сұхбат берем деген уәдесін еске түсіріп, кездесуге қаладан кетер алдында келді. Біз, батысқазақстандықтар, оның әкім ретіндегі іс-әрекеттерінің барлық нүктелерін сызықтармен байланыстырып, біз көргеннен де көп нәрсені көруіміз маңызды болды деген сезім бар.
– Мен сізден алдымен Екібастұзда болып жатқан оқиғалар аясында біз үшін ең өзекті мәселе туралы сұраймын.Сіз кеткеннен кейін біздің жылу желілері, қазандық және жалпы біздің барлық коммуналдық қызметтер құлап кетпейді ме? Соңғы жұмыс күніңізде сіз ЖЭО-да болғаныңызды білемін.
– ИЯ, Президенттің тапсырмасы болды, сондықтан мен тағы бір рет барып, тексердім. Тіршілік объектілері жүйелік бағыттардың бірі екенін бәріміз түсінеміз және олар тәртіпте болған кезде ғана басқа бағыттардың дамуы туралы айтуға болады. ЖЭО-ға тағы бір комиссия келеді. Бүгінгі жағдай бұрынғыдан жақсы. ЖЭО коммуналдық меншікте және әрқашан мемлекеттің бақылауында болды. Газ турбиналарының қазіргі жағдайы жақсы, бірақ су жылытатын қазандықтар бар, олар өте ескі. Олар жөнделді, ЖЭО басшылығы алаңдауға негіз жоқ деп сендірді. ЖЭО жағдайы жақсарып келеді. Олар қазірдің өзінде газ алдындағы жылдық қарыздарын жабуда. Олардың соқпақтардағы жылу шығынын азайту бойынша үлкен жұмысы-бұл үлкен жүйелі жұмыс. Олар жылу трассаларын жауып, шағын аудандарға жылу беруді реттейтін жеке механизмдер орнатты, яғни артық жылу кетпейді. Босқа кететін жылуларды жауып-шығындарды азайтты. Олар тарифтерді көтеруге өтініш бергісі келеді-шамамен 50 пайызға. Менің ойымша, қазір Табиғи монополияларды реттеу комитеті монополист жылушылардың өтінімдеріне басқаша қарайтын болады. Қоғам да мұны түсінеді жылусыз және сусыз қалу қаупінен гөрі көбірек төлеу жақсы.
– «Жайықжылуқуат» желілері жабдықтарының тозуы сіздің жұмыс уақытыңызда азайды ма?
– Электр энергиясын өндіретін жабдықтардың тозуы азайды, жылу трассаларында да. Олар көп жаңаланған жоқ. Біз жақсы күрделі жөндеу жасадық. Тозу 60-70 пайыз деп айтылғанда, бұл жақсы, жабдықтың қызмет ету мерзімі бар және олар әлі де 30-40 пайыз жұмыс істейді. ЖЭО-ның өзінде қазандықтардың тозуы өте үлкен. Егер «Жайықжылуқуат» өзіне қажетті тарифтерді алмаса, олар бұл қазандықтарды ауыстыра алмайды. ЖЭО ғимаратының жағдайы нашар, корпусты қайта құру қажет, бірақ бұл орта мерзімді міндет. Жаңа ЖЭО құрылысын қолдайды деп үміттенемін. Жаңа ЖЭО, жаңа генераторлар, жаңа қазандықтар туралы сұрақ қою керек. Бірақ бұл қазірдің өзінде маңызды ақша.
– Сіз жазда «Жайықжылуқуат»АҚ Бас директоры лауазымына типтік емес тағайындау жасадыңыз. Онда жұмысшы, учаске шебері болып бастаған, яғни мансаптың барлық сатыларынан өткен адамды тағайындадыңыз, ол кәсіби шебер ме? Бұл басқаруды басқарма шенеуніктері басқарды. Бұл сіздің саналы әрекетіңіз болды ма?
– Бұл бұрынғы директор Мусиннің ұсынысы. Мен бұл адамның өмірбаянын зерттедім. Мен оның жағдайға толық иелік ететінін көрдім. Техникалық сауаттылық өте маңызды. Бізде техниктер аз, ол жас, болашаққа жұмыс істеуге, өзін көрсетуге дайын.
Қалған стратегиялық коммуналдық кәсіпорындарға келетін болсақ, біздің өңірлік электржелілік компания – ТЭК туралы айтайын. Мұны халықтың білуі өте маңызды. ТЭК-те желілер мен жабдықтардың тозуы 80% құрайды. Мұндай жағдай тағы бірнеше аймақта бар. Мәселе мынада, ол энергетикаға қатысы жоқ жеке компанияға берілді. Бізде компанияны коммуналдық меншікке қайтару бойынша жұмыс белгілі бір уақытқа созылды. Қазір елдегі басқа монополистер жоспарлаған нәрсені біз екі жыл бұрын жасай бастадық.
– Бірақ мемлекет жаман басқарушы деген сөздеріңіз есімде.
– Мен әлі де солай ойлаймын, бірақ басқару шартындағы барлық құқықтар мен міндеттемелерді дұрыс жазу керек.
– Яғни мемлекет сапалы реттеуге тиіс…
– Тұтқаларды мемлекетке қалдыру керек. ТЭК жеке компанияны сенімгерлік басқаруға берген кезде, онда келісім-шарт бірнеше бетте ғана болды.Мерзімдер, Инвестициялар, жауапкершілік жоқ. Біз өз кезімізде Астана әкімдігін таксимен ауыстырған кезде шарт 88 бетте болды, солға, оңға қадам жасалды – барлығы қол қойылды. Ол үшін жақсы кәсіпқойлар болуы керек, олар келісімшартта бәрін есепке ала алады. ТЭК бойынша кеңес заманынан бері созылып келе жатқан мемлекет алдында 4 миллиард теңгеден астам қарыз болды. Бірінші вице-премьер қолдады, облыстың қаржы министрлігі алдындағы қарызын есептен шығардық және осы жеке компания екеуміз бір жарым жыл талқыладық және олар бізге ТЭК-ті коммуналдық меншікке қайтарамыз деп келістік. Бір жыл бұрын бұл болды және Біз ТЭКке қандай да бір жолмен көмектесуге мүмкіндік алдық. Біз оларды республикалық бюджеттен қолдау жоспарына енгіздік.
– Бірақ сіз коммуналдық қызметтер жеке қолға өтуі керек деп ойлайсыз ба?
– Жақсы жағынан-иә. Шынымды айтсам, облыс әкімінің желілерде жылу бар ма, жоқ па деген ойы ауырмауы керек. Бұл компанияның жауапкершілігі, олардың құрылымы үлкен. Ал әкімдік стратегиялық шешімдер қабылдауы керек бақылау кеңестері арқылы. Өкінішке орай, әкім жылу, су үшін жауап беруі керек, осыған байланысты тиімділік төмендейді, өйткені сіз шашырап кетесіз.
Енді «Батысэнергоресурстар» ЖШС бойынша проблема туралы. Бұл тұтынушыларды электр қуатымен қамтамасыз етуге және оны электр станцияларына төлеуге жауапты құрылым.Сонымен қатар, тағы бірнеше ұқсас ЖШС-бар, олар іс жүзінде ештеңе жасамайды, бірақ үлкен ақшаға ие, олар осындай сорғыштар. Жергілікті адамдар да, қаладан тыс адамдар да бар. Олар электр энергиясын шартты түрде 20 теңгеден алады, заңды тұлғалар мен бюджеттік ұйымдарға 30 теңгеден сатады.
– Неліктен бұл тұтынушылар «Батыс Энергоресурсы»-нан алмауы керек?
– Өйткені «Батыс Энергоресурсы» электр энергиясы қымбатырақ, өйткені іс жүзінде БЭР басқа ЖШС жұмыс істегісі келмейтін халық үшін тарифті субсидиялайды. Бұл жылдар бойы жинақталған мәселе, оны шешу қажет болды, атап айтқанда – тұтынушылардың барлық санаттарының тарифтерін теңестіру. Әйтпесе, электр қуатынсыз қалуға болады. Үш жыл бұрын кейбір газ турбиналық станциялар Батыс Энергоресурсына электр қуатын беруден бас тартты, өйткені БЭР уақытында төлей алмады. Қарыз 1,5 млрд. теңгеден асты. Біз бұл мәселені шештік, қазір БЭР-дің газ турбиналық станциялары алдында қарызы жоқ.Бұл оларға электр энергиясы нарығында тұрақты жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
«Батыс су арнасы» ЖШС де жеке компанияның сенімгерлік басқаруында болды, бірақ ол жерде ТЭК-ке қарағанда жағдай оңайырақ болды. Онда да жүйелі шешімдер қабылданды. Біз Жайықтан су алуды 20% – ға төмендеттік, жер асты суын жинауға көштік, суды тұтыну есебін жолға қойдық. Және бұл сапасы жағынан жақсы. Көптеген кәріз құбырлары ауыстырылды, бірақ проблемалар әлі де бар, станцияның өзінде сорғылар мен сүзгілерді өзгерту керек. Бұл міндет облысты дамытудың кешенді жоспарына енгізілді.Бұл жүйелік шешімдер, олар халыққа көрінбейді, бірақ іс жүзінде олар жұмыс істейді.
– Коммуналдық монополистердің қызметтеріне тарифтердің сөзсіз қажетті өсуі туралы айта отырып, сіз халықтың сатып алу қабілетінің төмендігін ескермеуге болмайды.Бұл да әкімнің, кез келген адамның міндеті – халықтың әл-ауқатын арттыру.
– Бұл кез келген әкімнің ең маңызды және өте күрделі міндеті. Біз қаланы азық-түлікпен қамтамасыз ететін ауылға баса назар аудардық. Ауыл шаруашылығында 3 жыл ішінде жалпы өнім көлемі 105 млрд.теңгеге, 60% – ға өсті, сондай-ақ есепке алынбаған кірістер де бар. Ірі қара мал басы 20% – ға, жылқылар 30% – ға, егіс алқаптары 8,5% – ға өсті. Бұл жақсы өсу. Бұл өсім пайдаланылмайтын жерлерді азайту және ауылды сумен қамтамасыз ету бойынша жүйелі шешімдердің нәтижесі болып табылады. Біз каналдарды, ескі арналарды тазаладық, үш ауданға су қоймаларын қазу үшін техника сатып алдық, Қарағандыдан еріген суды сақтау үшін жер снарядын әкелдік. Соңғы екі жылда Казталов және Жанғала ауданындағы су мәселесі бұрынғыға қарағанда жақсы болды.Содан кейін ақша жыл сайын бөлініп, проблема қалды. Біз мұрағаттарды көтеріп, Үкіметке бардық. Дұрыс негіздегенде, үкімет сізді қолдайды. Біз қаржыландыруды екі есеге арттырдық және су көлемін ұлғайттық, ол 15-20 жыл болмаған жерде пайда болды. Халықты ауылда ұстау үшін ауылға баса назар аударылды. Ол үшін біз ауыл инфрақұрылымына – су құбырлары мен газ құбырларын салуға баса назар аудардық. Бір жарым жыл бұрын ауылға арналған екі бағдарлама: «сүт» белдеуі және «жасыл» белдеу.
Адамдар ауылда қалуы үшін алма бақтарын қалпына келтіре бастады. Оң өзгеріс бар. Жақында ол Үлкен Шағанда болды, Жастар 20% – ға өсті, өйткені қала жақын жерде және ауылда жұмыс бар.
Халықтың табысын бизнеспен айналысу арқылы көтеру керек. Екінші жағынан, мемлекеттік және азаматтық қызметкерлердің штаттарын оңтайландыру қажет. Мемлекет бюджеттік және квази-бюджеттік ұйымдарда көптеген артық адамдарды қамтиды. Олардың табысы бар сияқты, бірақ ол аз. Менің талабым басқарма басшыларына қатысты болды – немесе кірісті көбейту немесе бюджетті қысқарту. Спортты басқару Не істеуге болатынын көрсетті – олар 2 жыл ішінде спортқа қатысы жоқ адамдарды-артық директорларды, достарды, туыстарды қысқартты. Осылайша 200-ге жуық адам 200 миллион теңгені қысқартты және үнемдеді, бұл ақша енді жаттықтырушыларға, жабдықтарға және т.б. жұмсалады және өз нәтижелерін береді. Сондықтан әкімдіктің бақылауындағы штаттарды қысқарту және бұл адамдарды бизнеске көшуге ынталандыру да халықтың табыстылығын арттырудың бір жолы болып табылады. Кейбір колледждерде жеті орынбасар бар, олардың бірі стратегиялық даму бойынша! Лайықты жұмыс істейтіндерді қалдыру, олардың жалақысын көтеру. Сол жаттықтырушылар 80 000 – нан, қазір-130 000 теңгеден алды.
– Сіз бюджеттік мекемелерде сыбайлас жемқорлық схемаларын азайта алдыңыз деп айтқыңыз келе ме?
– Мен қандай схемалар болғанын және олар қазір қалай жұмыс істейтінін талдаған жоқпын. Қол астымдағыларға әрқашан адал жұмыс істе деп айтатынмын, содан кейін сіз тәуекелге ұшырамайсыз. Сіз ешкімге қарыз болмасаңыз, жұмыс істеу оңайырақ. Үш жыл ішінде маған тікелей есеп бергендерді Денсаулық сақтау басқармасының бір ғана бастығы айыптады. Бірақ менде сыбайлас жемқорлық оқиғасы болғанына күмәнім бар. Бұл адам сыбайлас жемқорлыққа қабілетті емес еді.
– Бұл өте қиын жұмыс болды ма-негізгі лауазымдарға кадрларды іріктеу?
– Бұл үлкен мәселе болды. Мен жергілікті жастарды 40 жасқа дейін көтере бастадым. 60 адамды мен осындай жергілікті тұрғындардан тағайындадым. Егер олар адалдық жағдайында жұмыс істеуді үйренсе-бұл облыстың жаңа әкімі үшін жақсы. Қазір олардың жалақысы көтерілді. Жақсы кадрларды табу мәселесі қазір де бар.
– Сізге жамандық ойлайтындар кімдер? Мен ашық дегенді білдірмеймін, оларды қарсылас ретінде құрметтеуге болады. Сіз немен олардың ойынан шықпадыңыз, қалай ойлайсыз?
-Менің шешімдеріме наразы болғаным жақсы болды. Жаман ниет білдірушілер болған жоқ.
– Не істей алмағаныңызға өкінесіз, оған уақытыңыз болмады? Сіз бастаған, жоспарланған жаңа әкімнің не жалғастырғанын қалайсыз?
– Жаңа әкім, аймақ үшін-үлкен плюс. Облыстың бюджеті жақсы, 23-25 жылдар аралығындағы сандар әлі талқылануда, бірақ ағымдағы бюджеттің өзі 2,5 есе өсті. Даму бюджеті 75% – ға ұлғайды . Бұл Қарашығанақтан әлеуметтік-инфрақұрылымдық жобаларының ақшасын қоспағанда,онда қосымша 192 млн. Бір бөлігі республикалық жолдарға – Орынбор бағытына кетеді. Бөрлі ауданын дамытуға 50 млн АҚШ доллары жұмсалады. Бұл өте маңызды. Бөрліліктерер маған: «біз газдың үстінде отырмыз, бірақ бізде ештеңе жоқ», – деді. Жергілікті жұртшылық оларға не қажет екенін анықтауы маңызды. Шамамен 59 млн. АҚШ доллары өңірдің медициналық желісін жаңғыртуға жұмсалады. Өткен жылы облыстың медициналық желісіне үлкен талдау жасалды, оны жаңғырту жоспарын бекітті, мен оны Министрге және Премьер-министрге көрсеттім, әлеуметтік ақша есебінен КПБ б. в. бекітілді. Ауыл тұрғындары жергілікті медициналық қызметтердің спектрін көбірек алуға мүмкіндік алды. ММСҚ-нан жергілікті дәрігерлерге бірқатар хирургиялық операцияларды жүргізуге рұқсат алу керек, әйтпесе біз дәрігерлерден айырыламыз. Бұл да даму бюджеті.
– Біздің бюджетіміз Үкімет алдында Золушка жағдайында, республикалық бюджетті бөлу кезінде бізді айналып өтіп жатыр деген тұрақты пікіріміз бар…
– Бұл қате пікір. Жан басына шаққанда санау керек. Бұл көрсеткіш бойынша Орал бюджеті басқа қалалар арасында жетінші орында болды. Мәселе мынада, бұл қаражат жеткіліксіз, қала жыл сайын өсіп келеді.
Әрине, мен Нариман Төреғалиұлымен кездесемін, мен мүмкіндігінше көмектесуге дайынмын. Аяқталмаған жобалар бар. Мысалы, құрылыс процесін цифрландыру бойынша. Бізде жылына орта есеппен 200 – ге дейін жоба іске асырылуда, ал басқармаларда бұл үшін жауапты 3-4 адам бар, олар физикалық тұрғыдан бәрін бақылауға үлгермейді. Егер жаңа әкім құрылысты бақылауды цифрландыруды қолдаса, бұл мониторингті жеңілдетеді және мердігерлер мен техникалық қадағалаудың жауапкершілігін арттырады. Барлық жер және саяжай учаскелерінің координаттарын цифрландыру маңызды. Бұл жұмысты 200 млн.теңгеге дейін табу керек. Сыбайлас жемқорлық факторын болдырмау үшін жер қатынастарын цифрландыру – бұл менің аяқтауға үлгермегенім.
– Сіз қалағанның бәрін жасауға не кедергі болды?
– Барлық әкімдерде құралдардың жетіспеушілігі жағдайында жобалар мен процестерді сапалы бақылауды қамтамасыз етуде қиындықтар бар деп ойлаймын. Бұл президент бірнеше рет айтқан нәрсе. Өңірлер мен орталықтың қарым –қатынасын жүйелі түрде өзгерту қажет-жергілікті билікке, тек атқарушы билікке ғана емес, сонымен қатар өкілді, яғни мәслихаттарға да көбірек құқық беру керек.
Мысалы, құқығы бизнестен талап ету жергілікті бюджетке салық төлеу, яғни ол табыс табатын жерде. Біз жылына кем дегенде 10-12 млрд.теңге жоғалтамыз, өйткені ұлттық компаниялар мен КПО б.в. мердігерлері біздің бюджетке салық төлемейді. Бізде талап етудің заңды мүмкіндігі жоқ-мұнда салық төлеңіз, немесе біз сізге бейнелі түрде айтсақ, жарықты өшіреміз деген.
Немесе міне, біз облыста 200-ге дейін жоба құрып жатырмыз және мердігерді тез жазалай алмаймыз. Сіз шарттың талаптарын орындамайсыз-екінші күні «қош болыңыз» дей алмайсыз. Бүгін сіз белгілі бір кезеңді күтуіңіз керек, сотқа жүгінуіңіз керек.Міне, сіз әкем туралы сұрадыңыз. Жақында облыс әкімдігінің 1992 жылғы дәрігерлік диагностикалық орталықтың құрылысы туралы қаулысын таптым. Бір бетте ЖСҚ кім жасайтыны, ҚМЖ кім жасайтыны, жабдықты кім сатып алатыны, басынан аяғына дейін сипатталған. Яғни, бұрын облыс басшысының процесті басқару мүмкіндігі болған. Мен мұны дұрыс деп айтпаймын, бұл нарықтық қатынастар емес, әрине. Бірақ бір жерден ортасын табу керек. Қазір кейбір компаниялар тендерлерді жеңіп, индикаторларға ие болып, содан кейін жобаны жергілікті компанияға қосалқы мердігерлікпен береді. Нысанның сапасы жақсы болмайтыны түсінікті және халық зардап шегеді. Сонымен қатар, біз басқарма бастықтарынан – сапқа тұруды, уақытында, сапалы игеруді талап етеміз. Бұл тұтқалар мен құралдардың болмауы жергілікті атқарушы биліктің жұмысында қиындықтар туғызады.
Өкілді органдарға облыстық деңгейдегі мәселелерді реттеуге мүмкіндік беру керек. Иә, біз біртұтас мемлекетпіз. Бірақ әр аймақтың өзіндік ерекшеліктері бар және кейбір шешімдерді өкілді органдарға беруге болады. Кем дегенде, түнде жолға шығатын мал мәселесінің шешімі. Мен ІІМ министріне Сингапурдың тәжірибесі туралы айттым. Онда бұйрық шығарылды-егер олар жолда табылса, полиция бір күн ұстайды, ал егер иесі болмаса, оны сойып, етін балалар үйіне тапсырды. Екі аптадан кейін барлық сиырлар жолдан жоғалып кетті. Ал біздің норма бойынша біз малды алты ай ұстауымыз керек. Онда екі сиыр бағасымен шығады. Мен жергілікті деңгейде осындай норманы қабылдауды ұсындым-сиырды-екі күн ұстаңыз, Егер иесі жарияланбаса, олар сойылып, ал ақша банктегі шотта алты ай тұрсын. Егер иесі оның меншігі екенін дәлелдесе, ол бұл ақшаны алады. Бұл жергілікті мәселе, егер депутаттар мен қоғамдық кеңес қолдаса, неге мұндай норма болмайды. Мұндай құралдар аймақтық билікке жетіспейді.
–Мен сіздің сыбайлас жемқорлық схемалары туралы күдіктеріңізді ешқашан естіген емеспін, жалпы сіз қандай адамсыз. Жұмсақ, тым қатты емес.
– Менің стилім осындай, мінезімді өзгерте алмаймын. Басқа тетіктермен жұмыс істеуге дағдыланған. Егер бірдеңе жұмыс істемесе, қаржылық тұтқа бар, заңды тұтқа бар. Егер адам жұмыс жасай алмаса, мен оны жұрт алдында сынамаймын. Мемлекеттік қызметке жұмыс істеу қиын, олар өздерін бір нәрсемен шектейді. Кабинетте бөгде адамдар болмаған кезде мен ұрысамын. Кездесуде ұрыспауға тырыстым. Тәртіп бар-сөгіс, қатаң сөгіс, жұмыстан шығару. Егер адам жұмыс жасай алмаса және қызметінен босатқысы келмесе, олар оған барды. Көбіне адамдар өздерінің қателіктерін әлсіз жақтарын түсіндіргенде келіседі, ал олар кетіп қалады. Бұл прагматикалық стиль.
– Сізге тағы бір сөгіс-сіз жергілікті олигархатқа қарсы тұра алмадыңыз, онымен бірігіп кеттіңіз. Атап айтқанда, «Кублей» ЖШС Ирменовпен қақтығыста Сіз Ирменов жағында болдыңыз.
– Мен облыс әкімі ретінде сөйлеуге құқығым болмады, өйткені сот жүріп жатты. Сот ымыраға келу туралы шешім қабылдады. Және бұл дұрыс. Барлық тараптарда бірдеңе дұрыс емес. Бүкіл Қазақстан бойынша санитарлық аймақпен проблемалар жеткілікті. Мұндай даулар өте көп.
Облыс әкімі ретінде менің мақсатым екі тарапты да қолдау болды. Құрылыс салушы мені қызықтырмайды, маған тұрғын үй үшін ақша төлеген адамдар маңызды. Және жұмыс орындарын беретін және табыс әкелетін өндіріс орны. Менің міндетім зауыт үшін де, тұрғындар үшін де тепе-теңдік табу болды. Салушыға менің де сұрақтарым бар-неге ол ақшаны құқығынсыз қабылдады?
– Неліктен қалада келісімдер мен рұқсаттарды айналып өтіп салынған көптеген нысандар бар?
– Қалада осындай нысандар бар.Бұл ережелерге иелерінің ешқайсысы назар аударған жоқ. Олардың мағынасын кім түсінді, өлшеуге тапсырыс берді, санитарлық аймақ реттелді. Технология өзгереді –иісті сіңіретін,шуды қорғайтын және т. б.
– Ал егер Заңға сәйкес, үйлер бұзылып, ақшасы салымшыларға берілсе? Сіз бұл жағын қарастырдыңыз ба?
– Мұндай сот шешімі болған жоқ.
– Қарашығанақтағы газ-химия жобасының тағдыры туралы айтсаңыз. Жақында КПО компаниясының газ жобасын дамытуға 700 млн. доллардан астам инвестиция салғаны туралы хабарлама болды,бірақ бұл газ-химия кешені емес.Ал үкіметтің газ-химия кешенін іске асыруды бастау тапсырмасымен не істеу керек?
– Бұл мәселе қазір белсенді талқылануда, бұл да Президенттің реформаларының бірі. Біз 35 пайызға дейін газ беретін және сонымен бірге инвестиция тарту үшін газ көлемі жоқ аймақпыз. Біздің сұрауларымызға «Қазтрансгаз» компаниясы «Кешіріңіз, біз экспорт арқылы ел ішіндегі шығындарды жабуымыз керек»деді.
Біздің Қарашаған жобасына тәуелділігіміз өте үлкен. Егер бұрын «ҚазТрансГаз» АҚ газ экспортына бағытталса, қазір жергілікті өндірісті газбен қамтамасыз ету, содан кейін тек экспорт. Ал 700 миллион долларлық КПО жобасы-бұл газды тазарту, содан кейін оны қайта өңдеу керек. Бірақ қаңтардан кейін бәрі өзгерді. Президенттің қазақстандық өндірісті газбен қамтамасыз етуді пысықтау тапсырмасы берілді. Жазда біз Энергетика министрлігімен және «Qazaqgas» компаниясымен БҚО үшін 2025 жылдан бастап жылына қосымша 2,2 млрд.текше метр газ жеткізу туралы меморандум жасадық. Бұл бізге газ химиясы бойынша әлеуетті инвесторлармен келіссөздерді бастауға мүмкіндік береді.
– Қаңтар айындағы оқиғалар туралы. Менің ойымша, бұл сіз үшін де қиын болды. Сіздің орныңыздан бұл қалай болды?
– Екі күн өте қиын болды – 4-ші және 5-ші қаңтар, содан кейін тұрақтандыруға кетті. Қатаң әрекеттерден аулақ болу үшін көптеген факторлар ойнады. Не болып жатқанын түсіну керек еді, үзіліс қажет болды. Митингілердің белсенділерімен сөйлестім, оларға белгілі бір жеңілдіктер жасадық – интернет ашу, киіз үйлер қою, тамақтануды ұйымдастыруға кедергі жасамау және т. б..Және бұл көмектесті. Мен әрқашан айтамын, бізде Орал қаласында адамдар жоғары мәдениетке ие және дағдарыс жағдайының салдарын түсінеді.Мәселелерді тыныш жағдайда шешу керек.
Шешімдер құқық қорғау органдарының басшыларымен бірге қабылданды. Бұл да үлкен плюс өзара түсіністік, олармен.
– Олар сізден көбірек қаттылықты талап етті ме?
– Сол жерде коменданттық сағат енгізіліп, облыс ІІД бастығы шешім қабылдады. Ол менімен, прокурормен кеңескені түсінікті. Ол соңғы шешімдерді комендант ретінде қабылдады, менің ойымша, өте дұрыс, олар бізге жағдайды тұрақтандыруға мүмкіндік берді. Ұстау болды, бірақ содан кейін барлығы босатылды. Бұл біздің жерлестеріміз, біздің тұрғындарымыз.
-4-нен 5-ке қараған түні мен бейбіт наразылық білдірушілер емес топты көрдім, олар жақын маңдағы адамдарды облыс әкімдігінің ғимаратына шабуыл жасауға шақырды.
– Полиция әкімдіктің ішінде болды, оларды ғимаратқа кіргізбес еді. Бұлар жағдайды ушықтырмас үшін сыртта аз болды. Полицейлердің де шыдамы таусылуы мүмкін. Жағдай түсініксіз болды. Әлеуметтік желілерде де арандатушылық болды. Жағдайды ушықтыру үшін әдейі әрекет еткендер болды, оларды ұстай алмады.Кейін ешкім тани алмайтын адамдар болды.
Халық пен мемлекеттік органдардың күшімен өңірде тыныштықты сақтау-бұл бірінші міндет, өйткені айналадағы жағдай тұрақсыз. Әркім өз халқы үшін алаңдауы, жауапкершілікке тартылуы және біздің аймақта емес, бүкіл елде не болып жатқанын түсінуі керек.
– Сіз қайта тағайындалмағаныңызды қалай қабылдадыңыз?
– Біз саяси қызметшілерміз, егер мұндай шешім қабылданса, талқылаудың қажеті жоқ. Бәрі жақсы.
– Сіздің жақын болашағыңыз мемлекеттік қызметте ме?
– Міндетті емес. Мемлекеттік қызметте 13 жыл аз емес. Бұл 8-ден 6-ға дейінгі жұмыс емес, бірақ телефон үнемі қосулы кезде тәулік бойы жұмыс істеу. Сіз әрқашан жауап беруге дайын болуыңыз керек. Бірақ кез-келген жағдайда, егер ұсыныс мемлекеттік қызметте жұмыс істейтін болса, мен қабылдаймын.
– Бақытжан Базарбек Сенатта орын алғаныңызды мәлімдеді.
– Кез-келген нәрсені айтуға болады, әрине. Сенат-бұл заң шығару қызметі, мықты заңгер болу керек, жақсы шешімдерді салыстыру және табу үшін басқа елдердің заңнамасын жақсы түсіну керек. Менде мемлекеттік және инвестициялық басқару дағдылары көбірек.
Осы мүмкіндікті пайдаланып, жерлестеріме маған деген жақсы қарым-қатынасы, түсіністігі, сыны үшін алғыс айтқым келеді. Және біздің өңіріміздің одан әрі дамуын тілеймін.
Әңгімелескен Тамара Еслямова
