Жанғаладағы қайғылы жағдай: 4 жасар баланың электр тоғынан екі қолынан айырылуына кім кінәлі? (Бейне)
Тергеу Жаңақала ауданындағы қайғылы оқиғаға аудандық АЭЖ бастығы Бауыржан Бигалиевті кінәлі деп тапты. Сотта іс «Немқұрайлық» бабы бойынша қаралады. Бигалиевтің өзі кінәсіз екенін мәлімдейді және «Немқұрайлылық» бабы бойынша олар мемлекеттік қызметшілерді немесе оларға теңестірілген адамдарды соттайды, ал, ол оларға жатпайды. Оның айтуынша, қайғылы оқиғадан кейін бірден «Батыс Қазақстан АЭЖК» ЖШС басшылығы оған лауазымдық нұсқаулықтары мен АЭЖ (Аудандық электр желілері) туралы ережені ретроактивті түрде қол қоюға жіберіп, осы іс бойынша жалғыз айыпталушы етпекші.
– Сол күні сағат 13.00 шамасында маған учаске шебері қоңырау шалып, кішкентай бала Новая Казанка ауылынан 800 метр қашықтықтағы қосалқы станцияда кернеуге түскенін айтты. Төрт бала ескі кірпішті бұзу арқылы ішке енген. Кейінірек ойыншықтар табылды, балалар құм салынған қорапты ашып, сол жерде ойнағаны байқалды, – деді Жаңақала АЭЖ бұрынғы бастығы Бауыржан Бигалиев.
Бигалиевтің айтуынша, металл шкафтың есігін 7 жасар бала ашқан, содан кейін 4 жасар Аманжол ішіне кіріп, кернеуге түскен.
– Сол сәтте барлық балалар қашып кетеді, ал ол өзі үйге күйген қолдарымен келеді. Ол ауруханаға жеткізілді, мен бірден Новая Казанка кентіне келдім, ТЖ, полиция мен инженер Гайсинге Орал қаласына қоңырау шалдым. Қосалқы станция құлыпқа жабулы күйінде, «Жоғары кернеу» деген белгі ілініп тұр, алдыңғы жағынан балалардың кірпішті бұзғаны байқалды, – деді Бауыржан Бигалиев.
Ток соғуынан сол кезде бес жаста болған Аманжолда күйік естен танумен бірге 18-20% мөлшерінде 3-4 дәрежелі күйік жарақатын алды, нәтижесінде екі қолы иық буынының жоғарғы үштен бір бөлігінде кесілді.
Объектінің қауіптілігін түсінбеген кішкентай балалар «Жаңақазан ауылдық электр тогын тарату станциясының» қоршауының тозған саңылауынан өтіп, онда 2017 жылы туған бала қауіп туралы ескертетін белгінің болмауына байланысты металл шкафтардың жанынан өтіп бара жатып, сынған ұяшық есігін ашып, онда ол жоғары кернеуде тұрған металл ажыратқышты ұстаған».
ТЖ-дан кейін Аманжолмен тергеу басталды.
– Бәрімізден жауап алынды және 2022 жылдың 7 шілдесіне дейін тыныштық болды. Содан кейін мен Оралға «Батыс Қазақстан АЭЖК» ЖШС – не бардым, ал заңгер Ранида Быкова маған: «Егер сізді АІІБ-ге шақыратын болса, бізге қоңырау шалыңыз, біз сізге адвокат жалдаймыз», – деді. Мен таң қалдым: «Не себепті? Неге маған?». Содан кейін ол маған: «Бұл сіздің территорияңыз – сіз жауап бересіз», – деп жауап берді. Содан кейін мен облыс прокуратурасында кімнің жазаланатынын анықтап, маған тағатын кінә бойынша бап іздеп жатқанын білдім, – деді Бигалиев.
Алдымен Бауыржан Бигалиевтен ҚР ҚК-нің 371-бабы «Немқұрайлылық» бойынша жауап алынды, содан кейін істі ҚР ҚК-нің 254-бабына «Міндеттерге жосықсыз қарау»қайта біліктілендірілді. Бірақ бұл баппен айып таға алмады, өйткені ҚР ҚК 254-бабы квазимемлекеттік емес сектор лауазымдарына жатады және іс «371-бапқа»қайтарылды.
– Мені тергеуші де, прокурорлар да айналдыра бастады: «Баке, Сен, кінәні мойында, медиативтік келісімге қол қоямыз, сонда сен РЭҚ бастығы болып жұмыс істей бересің, өйткені бұл резонанстық іс – сені жазалау керек». Маған дәл осылай ашық айтты, – деді Бигалиев. – Бірақ мен бұған келіспеймін, өйткені мен бұл айыптау бабына кірмеймін. «Немқұрайлылық» бабында лауазымды адамдар немесе басқарушы құрамның адамдары оған жатады, бірақ мен оған жатпаймын. Жаңақала ауданының АЭЖ-бұл «Батыс Қазақстан АЭЖК» ЖШС-нің цехтық құрылымдық бөлімшесі, менде АЭЖ бастығы ретінде ешқандай теңгерім, мөр және шот жоқ. Мен қолданысқа жауаптымын, бірақ мен оны басқара алмаймын. Бұл жерде айыптау мен мемлекеттік қызметшілерге теңестірілген адам ретінде мемлекеттің мүлкін басқара алатыныма негізделген. Бірақ мен мұны істей алмаймын, мемлекеттің мүлкін тек ЖШС-нің бірінші басшысы ғана басқара алады, оған жауапкершілік жүктеледі, – деді Бауыржан Бигалиев.
Бір қызығы, Бигалиевтің айтуынша, ол Аманжолмен болған трагедияға дейін лауазымдық нұсқаулықсыз және «АЭЖ туралы ереже» құжатынсыз АЭЖ бастығы лауазымында жұмыс істеген, ал трагедиядан кейін бірден бас кеңседен оған осы екі ресми құжат жіберіліп, артқы күнмен қол қоюды сұраған.
– Осы жағдайға дейін АЭЖ бастығының лауазымдық нұсқаулықтары болған жоқ. Олар асығыс түрде әзірленді және маған 2022 жылдың 30 мамырында қол қоюға берілді. 31 мамырда мен олармен таныспағаныма және оларды алмағаныма қол қойдым. Ал 2 маусымда олар маған АЭЖ туралы ережені жіберіп, артқы күнмен қол қоюды өтінді. Мен құжаттамасыз жұмыс істедім, ережелер мен еңбек шартын басшылыққа алдым, онда жұмыс беруші қызметкерді лауазымдық нұсқаулықтармен қол қою арқылы таныстыруға міндетті екендігі нақты жазылған, – деді Бигалиев.
«5 жасар Аманжолдың екі қолынан айырылған қайғылы оқиғаға кім кінәлі?» деген сұраққа, Бигалиев жүйе кінәлі деп жауап берді.
– Новая Казанка кентіндегі қосалқы станцияда жөндеу жұмыстары болған жоқ. Ол 8 жылда бір рет жасалады, олар келеді де бір нәрсені сырлайды да кетеді, болды. Есіктерді, блокаторларды, бөлшектерді тексеруге ақша жоқ. Мен олардың жұмысын тексеруге құқығым жоқ, мұндай мамандық жоқ. Ол үшін бас кеңседен келетін, жабдықты жөндейтін және реттейтін жеке қызметтер бар. Біз тек эксплуатация жасаймыз, визуалды тексеру жүргіземіз және үйлерде жарық жанып тұруына жауап береміз, – деді Бигалиев.
Бигалиевтың адвокаты Асқар Камитовтың айтуынша, оның қорғаушысына кінәні мойындау және істі медиациямен аяқтау ұсынылды, бірақ құжаттарды зерделегеннен кейін оның қорғаушысы бұл әрекеттің субъектісі емес екенін түсінді, яғни оны ҚР ҚК-нің 371-бабы «Немқұрайлылық» бойынша соттауға болмайды.
– Осы баппен айыптау үшін Бигалиев басқарушылық функцияларға ие болуы керек. Айыптау актісінде Бигалиев мемлекеттік функцияларды орындайтын адамдарға теңестірілген адам екендігі айтылған. Бірақ АЭЖ бастығы мұндай тұлға бола алмайды, өйткені Жаңақала АЭЖ – бұл тіпті филиал да, өкілдік те емес, оның орналасқан жерінен тыс орналасқан «Батыс Қазақстан АЭЖК» ЖШС заңды тұлғасының цехтық құрылымдық бөлімшесі. Оны осы бапқа тарту үшін ол осы мүмкіндіктерге ие болуы керек, бірақ оларда жоқ», – деп түсіндірді қорғаушы Камитов.
Адвокат Камитовтың айтуынша, бұл бір эпизодты тергеушілер мен прокуратура Бауыржан Бигалиевке айыптау бабын таба алмағандықтан бес ай бойы зерттеді.
– Тергеу барысында біздің барлық өтініштеріміз қанағаттандырылмай қалды, бірнеше рет шағымданғаннан кейін ғана «Батыс Қазақстан АЭЖК» ЖШС бұрынғы президенті Дина Ғалиметденовадан жауап алынды. Содан кейін ғана, 5 айдан кейін, жарғы тәркіленді, дегенмен тергеудің өзі одан басталуы керек еді. Олардың арасында (Бигалиев пен Ғалиметденова – автор.ескерт.) бетпе-бет болды және ол оның басқару функциялары бар екенін растады. Бұл жерде адамды «Немқұрайлылық» бабы бойынша кінәлау үшін негізгі сөз, адамның басқару функциялары болуы керек. Бигалиевтің мұндай функциялары жоқ, оны қалай соттамақ? – деп, қорғаушы Камитов таң қалады.
Қараша айында Бауыржан Бигалиевті немқұрайлық бойынша айыптаған қылмыстық іс сотқа берілді. 5 желтоқсанда алғашқы сот отырысы өтті.
– Сот Чапаево аудан орталығында өтіп жатыр. Процесс барысында прокурор маған келіп: «Баке, мен сенің субъект емес екеніңді білемін, бірақ біз бәрібір «АЭЖ туралы ереже»негізінде істі сот арқылы өткіземіз. Мен баланың зардап шеккенін түсінемін және бұл үлкен трагедия, бірақ мен әділеттілікті қалаймын – мені қудалауды тоқтату керек. Басқару функциялары бар адамды табыңыз. Мен-АЭЖ бастығы – акцияларының 100% БҚО әкімдігінде орналасқан мемлекеттің мүлкін қалай басқара аламын? – деді Бауыржан Бигалиев.
Трагедия кезінде «Батыс Қазақстан АЭЖК» ЖШС Бас директоры қызметін атқарған Дина Ғалиметденова бұл істе қосалқы станцияны уақтылы тексермеу орын алатынын айтты.
– Мен қандай да бір үкім шығару үшін судья емеспін, бірақ қосалқы станцияны уақтылы тексеру болған жоқ. Әрине, бұл жағдайда әркім өзін қорғайды, бірақ, жалпы алғанда, мен оны дұрыс сәттерде айта аламын (Бигалиев – автор.ескерт.) бұл қосалқы станцияға бармады немесе тексермеді. Сіз, әрине, анасын да кінәлай алмайсыз, бірақ бала үйден бір шақырым жерде жүрді – бұл да факт, айталық, оның аналық міндеттеріне деген немқұрайлығы. Лауазымдық нұсқаулыққа артқы күнмен қол қою туралы шынымды айтсам, бұл өтірік. Бірақ кез-келген жағдайда ол АЭЖ-те қанша жыл жұмыс істейді, ол бірінші күн емес және өзінің лауазымдық нұсқаулығын, АЭЖ туралы Ережесін қалай білмейді? Сондықтан, кез-келген жағдайда, бұл қосалқы станция олардың балансында болды, акт бойынша ол оны қабылдады. Ең бастысы, кәсіпорында 16 АЭЖ (аудандық бөлімшелер) бар және олар (АЭЖ бастықтары) өз объектілеріне қарап, тексерулер жүргізуі керек, қай жерде қандай ақаулар бар – олар қызметтік жазбалар жазуы керек. Оның тарапынан менің басшылығым кезінде бірде-бір қызметтік жазба болған жоқ. Менің кезеңімде жұмыс істемейтін немесе істен шығатын нәрсе болған жоқ. Бұл не туралы айтады? Не адам бармады, не қызметтік жазбаны жазуды қажет деп санамады, – деді Дина Ғалиметденова.
Айта кетейік, Бауыржан Бигалиев қайғылы оқиғадан кейін компания директоры Дина Ғалиметденова, заң бөлімінің бастығы Ранида Быкова және ТҚ бөлімінің басшысы Кирилл Кисанов «Батыс Қазақстан АЭЖК» ЖШС-нен жұмыстан шыққанын айтты. Бигалиев бұл трагедия үшін жауапкершілікті болдырмау үшін бірінші басшылардың жұмыстан кетуімен байланысты.
Біз Дина Ғалиметденованы жұмыстан шығуы туралы сұрақ қойдық.
– Ия, мен жұмыстан шықтым, өйткені мен бұл жұмысқа ұзақ уақыт бойы үйрене алмадым. Мен «АЭК» ЖШС-ні басқарған кезде сенімгерлікпен басқарушылармен жағдай жақсы болмады. Мен белгілі бір құқықтық және экономикалық тәжірибем бар болғандықтан ғана келістім және облыс әкіміне уәде бердім. Содан кейін біз тариф алдық, ал кәсіпорын жұмыс істеді, қазір бәрі жеткізілді. Мені бұрынғы жұмыс орнына қайта шақырды, мен кетіп қалдым, менің кезеңімде барлық лауазымдық нұсқаулықтар мен ережелер «Батыс Қазақстан АЭЖК» ЖШС-де болды, деді Дина Галиметденова.
«Батыс Қазақстан АЭЖК» ЖШС-де бізге қазіргі уақытта заң бөлімінің бастығы компанияда жұмыс істейтінін, бірақ басқа лауазымда екенін, ал бұрынғы ТҚ бастығы шынымен де отбасылық жағдайларға байланысты жұмыстан шыққанын хабарлады.
Осы уақытта 5 жасар Аманжол Орынбекұлына 5 желтоқсанда протездер орнатылды. Олармен, ол шамамен бір жыл жүреді. Осыдан кейін оған протездер орнатылады, оның көмегімен ол қолдары мен саусақтарын жылжыта алады. Олардың құны – 18 миллион теңге. Бірнеше жылдан кейін, бала өскенде, протездерді ауыстыру қажет, оған тағы да миллиондаған теңге қажет болады.
Бұл трагедия туралы бірінші болып Жаңақалалық блогер Айболат Бөкенов жазды. Осыдан кейін алматылық кәсіпкер Айс Мұратова баланың отбасына Орал қаласының орталығында 2 бөлмелі пәтер сыйлады. Ал БҚО әкімі Ғали Есқалиев 3 бөлмелі пәтердің кілтін сыйға тартты. Блогер Бөкеновтің айтуынша, Аманжолдың анасы-Әсел бұл қайғылы оқиғаға БҚО-дағы қосалқы станцияларды пайдалануға және бақылауға қатысы бар барлық адамдар кінәлі деп санайды, олар станцияның бөгде адамдардың кіруінен жабық болуын бақыламады.
Талғат Омаров
