2023 жылдан Қазақстан тұрғындары не күтеді
2023 жылы Қазақстан тұрғындары айтарлықтай өзгерістер күтуде. Олар әлеуметтік, қаржылық және құқықтық салаларға әсер етеді. Ulysmedia.kz тілшісі сол жаңалықтарды сұрыптап, ең маңыздыларын ұсынады.
Балаларға арналған долларлар
Жаңа мемлекеттік бағдарлама іске қосылған кезде 18 жасқа толмаған балалардың барлығы Ұлттық қордан ақша аударылатын тіркелген шоттарды ашады. Ел Президенті «Балаларға арналған Ұлттық қор» жобасын 2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап ашуды тапсырды.
Балалар қалай баиды?
Ұлттық қордың жылдық инвестициялық кірісінің 50 пайызы балалардың арнайы шоттарына аударылады. Төлемдер жылына бір рет жасалады, мысалы, 2024 жылы 2023 жылдың қаржысы құйылады және сол сияқты. Бұл жинақтар инфляцияның қысымын төмендету үшін долларға айырбасталады. Түбіртек бала 18 жасқа толғанша жасалады. Осы жасқа жеткеннен кейін ғана жиналған қаржыны пайдалануға болады.
Мұндай қамқорлық не үшін керек?
Президент айтқандай, бұл қаражат «өскелең ұрпаққа кәмелеттік өмірге нағыз жолдама береді». Шоттағы жиналған қаржыны білім алуға немесе үй сатып алуға жұмсауға болады. Алайда, бұл идеяны бәрі бірдей қолдаған жоқ. Кейбір сарапшылардың пікірінше, инвестициялық кірістің мәні оларды алуда емес, Ұлттық қордағы қаражатты жинақтауда, ол 50% болған жағдайда да қордың өзі үшін маңызды болуы мүмкін.
АЕК пен ең төменгі жалақы мөлшері өсті
2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап АЕК пен ең төменгі жалақы мөлшері өзгерді. Осы көрсеткіштермен бірге әлеуметтік төлемдердің де мөлшері өзгереді. Бұл 2023-2025 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы заң аясында болып отыр.
Бұл нені білдіреді?
Ең төменгі жалақы 70 000 теңгеге, айлық есептік көрсеткіш (АЕК) 3 450 теңгеге дейін өсті. Ең төменгі зейнетақының мөлшері – (ыңғайлы және базалық) 77 417 теңге, ынтымақты зейнетақының ең төменгі мөлшері – 53 076 теңге, базалық зейнетақы – 24 341 теңге. Ең төменгі күнкөріс деңгейі 40 657 теңге болады. Сонымен қатар, жасына қарай және еңбек өтіліне байланысты зейнетақы төлемдерін 10,5%-ға арттыру жоспарлануда.
Тағы бір жаңалық – әйелдердің зейнетке шығу жасы өзгереді. 2028 жылға дейін аналарымыз 61 жаста зейнет демалысына шығады.
Сондай-ақ мүгедектік және асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік төлемдердің мөлшері де 8,5%-ға ұлғайтылады.
Бұл не үшін қажет?
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі бұл шара ең төменгі жалақымен 1,6 миллион қызметкердің ақшалай кірісінің артуына әкелетінін айтады. Сондай-ақ бұл шара мүгедектік, асыраушысынан айырылу, бала күтімі бойынша жәрдемақы және басқа да мемлекеттік төлемдердің көлемін арттырады.
Салық кодексіне өзгерістер енеді
Мемлекет басшысы Салық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңға қол қойды. Бұл құжат бизнестің кейбір түрлері үшін, атап айтқанда зергерлік өнеркәсіп пен тұрмыстық электроника сататын бизнеске ҚҚС-ты төмендету немесе толық босату құқығын береді.
Темекі өнімдеріне акциз мөлшерлемесі көтеріледі.
Есептер бойынша қызметкерлердің саны енді салық құпиясы болып табылмайды.
Салық міндеттемелерін орындау кестесі салық төлеушінің дәлелді өтініші бойынша жылына бір реттен жиі емес қайта қаралуы мүмкін.
Банктер мобильді аударымдарды қабылдайтын шенеуніктердің деректерін салық органдарына бере бастайды. Шарт – айына 100 немесе одан да көп аударымдар және олар үш ай бойы қайталанбауы керек. Әйтпесе, деректер жіберілмейді.
2022 жылдың 1 қыркүйегіне дейін Қазақстанға әкелінген автокөліктерді тіркеу үшін алым мөлшерлемесі белгіленді.
Бұл нені білдіреді?
ҚҚС-тан босату бизнесті дамытуға, оның пайдасын арттыруға ықпал етуі керек.
Темекі өнімдері акциздердің өсуіне байланысты қымбаттайды.
Салық төлеушілер деректеріне ашық қолжетімділік қоғамдық бақылау деңгейін арттырады.
Салық төлеуді кейінге қалдыруды алғаннан кейін белгілі бір мерзімге төлемеу немесе азырақ төлеу мүмкін болады.
Мобильді аударымдар бойынша деректерге қолжетімділік «сұр» схемалар бойынша жүзеге асырылатын кәсіпкерлік қызметті бақылау мақсатында енгізілген.
2022 жылдың 1 қыркүйегіне дейін Қазақстанға әкелінген шетелде тіркелген автокөліктерді заңдастыру үшін 200 000 теңге төлеу керек, қалған төлемдерге мемлекеттік нөмір мен тіркеу куәлігінің алымдары әсер етеді. 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап АЕК-ті қайта есептеуге байланысты олардың өлшемдері де өзгереді.
Жеке тұлғалардың банкроттығы
2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап көптен күткен «Жеке тұлғаларды оңалту және банкроттық туралы» заң күшіне енді. Жаңа жыл қарсаңында оған президент қол қойған болатын. Бұған дейін мемлекет басшысы үкіметтің кеңейтілген отырысында проблемалық несиелер көлемі жарты триллион теңгеге жеткенін мәлімдеген еді.
Үкімет шынымен жеке тұлғалардың банкроттық институтын енгізді ме?
Иә, қарыз алушы мәртебесіндегі жеке тұлғалар банкроттықты жариялау мүмкіндігіне ие болады. Негізгі шарттар: қарыз 4,9 млн теңгеден (1600 АЕК) аспауы және мүлік ортақ меншікте болмауы керек.
Қазақстанда жеке тұлғалар үшін банкроттық рәсімдерінің үш түрі қолданылатын болады: соттан тыс, сот және төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімдері. Азаматтар банкрот ретінде танылған соң, олар бес жыл бойы несие мен қарыз ала алмайды, сонымен қатар олар жеті жылдан кейін ғана банкроттыққа қайта жүгіне алады.
Бұл жағдайға қалай әсер етеді?
Жеке тұлғалар банктерге қатысты мәселелерін өркениетті түрде шеше алады. Қарыз алушы-борышкерлер қарызды қайта құрылымдауға құқылы болады, ал қарызды толық өтей алмаған жағдайда олар жылжымалы немесе жылжымайтын мүлікке тыйым салу арқылы банкротқа ұшырауы мүмкін. Жеке тұлғалардың банкроттық институты әлемнің көптеген елдерінде бар. Бірнеше жыл бойы мамандар бұл процедураны Қазақстанда іске қосу қажеттігіне назар аударды.
Әлеуметтік кодекс енгізілуде
2023 жылдың 1 шілдесінен бастап Әлеуметтік кодекс күшіне енеді. 2022 жылғы 27 желтоқсанда Үкіметте қаралып, бекітілді. Нақтырақ айтқанда, ОЦК енгізілуде – Отбасының цифрлық картасы, ол қазақстандықтардың мемлекеттік қолдау жүйесіне бірдей қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Сондай-ақ карта азаматтарға берілетін әлеуметтік бонустар туралы SMS хабарламалар арқылы хабардар етуші қызметін атқарады.
Жүктілік және босану бойынша ақылы демалысты 1,5 жылға дейін ұлғайту, сырқатына байланысты жәрдемақыны 35 АЕК-ке дейін арттыру жоспарлануда.
Жұмысшылар мен жұмыссыздарды жаппай оқыту мен біліктілігін көтеру қолға алынады. Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесі өзгертіледі, бұл мүгедектердің, әсіресе ауылдық жерлерде арнаулы әлеуметтік қызметтерді алуға қолжетімділігін арттыруға тиіс. Жұмысынан айырылған азаматтарға, Еңбек және әлеуметтік қорғау министрі атап өткендей, “Жарналарды төлеу мерзіміне сәйкес Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төлемдер 6 айға дейін бұрынғы табысының 45% мөлшерінде беріледі”.
Бұл не береді?
Әлеуметтік тәуекелдер туындаған жағдайда мемлекет азаматтарға қолдау көрсететін болады. Негізінен шаралар отбасын нығайтуға, дамытуға бағытталған. Мақсаттардың бірі – сұранысқа ие және білікті кадрлардың санын арттыру, жұмыс берушілер мен қызметкерлер арасындағы еңбек қатынастарын жақсарту.
Конституциялық сот жұмыс істейді
2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанда Конституциялық сот жұмыс істей бастайды. Бұл 2022 жылғы маусымда өткен республикалық референдумда азаматтар Конституцияға енгізілген өзгерістер мен толықтыруларды қолдаған соң мүмкін болды.
Мұның қандай пайдасы бар?
Қандай да бір заң немесе құқықтық акт Конституцияға қайшы келсе, әрбір азамат өзінің кепілдендірілген құқықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатында осы органға шағымдана алады. Сондай-ақ, Бас прокурор мен Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Конституциялық сотқа шағымдануға құқылы болады.
Ал қарапайым соттар ше?
Қарапайым соттар мен прокурорлардан айырмашылығы, Конституциялық Сот кез келген заңның Конституцияға сәйкес келмейтіні анықталса, оған қарсылық білдіре алады немесе күшін жоя алады. Қарапайым тілмен айтқанда, бұл Конституция кепілдік берген негізгі құқықтарыңызды қорғай алатын қосымша орган. Ол демократиялық институттар мен заң үстемдігін нығайтуға ықпал етуі тиіс.
Сенат депутаттарын сайлау
2023 жылдың 14 қаңтарында парламенттің жоғарғы палатасына депутаттарды сайлау өтеді. Тиісті жарлыққа Мемлекет басшысы 2022 жылғы 26 қарашада қол қойды.
Қандай да бір өзгерістер бар ма?
Енді президент 15 сенаторды емес, тек 10-ын, ал оның бесеуін Қазақстан халқы Ассамблеясының ұсынысы бойынша тағайындайды. Қазақстан тұрғындары Сенаттың 39 депутатын сайлайды.
Бұдан не күтуге болады?
Сенаттың құрамын анықтауда президенттің рөлін төмендету, қалай десек те, демократияландыруға жасалған қадам. Дегенмен, іс жүзінде не болатынын айту әлі ерте.
