Орал қаласында соғысқа қарсы қойылымды Ресейден кеткен режиссер қойды

Островский театр сахнасында драматург Дмитрий Даниловтың пьесасы негізінде «Сережа сондай ақымақ» қойылымын жас орыс режиссері Семен Филиппов қойды. Төрт ай бұрын ол Украинамен соғысқа жаппай жұмылдыру жағдайында өмір сүріп жатқан Ресейде қалғысы келмей, Оралға келді. Ол қойған спектакль  Островский театрының классикалық репертуары үшін әдеттегіден ерекше. Бұл қазіргі заман туралы, өте өзекті. Оны соғысқа қарсы дүние дер есептеуга болады.

Семен Филипповтың өзі оның қойылымының мұндай анықтамасы оған жақын екенін айтады.

«Сережа сондай ақымақ» спектаклінің тұсаукесері  Островский театр сахнасында, желтоқсанда өтті, содан кейін қаңтарда тағы бір рет көрсетілді, әр жолы билет толығымен сатылды. Қойылым көрермендерге қатты әсер қалдырды. Олардың көпшілігі сахнада көргендерінен өз ойлары мен сезімдерін бірден түсінбей, абдырап қалды.

«Менің ішімде қандай да бір қорқыныш бар»,-деп көрермендердің бірі спектакльден алған әсерін осылай сипаттады.

«Бұл спектакльді әркім әр түрлі қабылдайды»,-деп келіседі режиссердің өзі.

– Өнердің айна екеніне, оған қараған адамды бейнелейтініне күмәнім жоқ. Біреу ештеңе көрмейді. Біреу сіздің пәтеріңізге басып кірген мемлекеттің тарихын көріп, қалай өмір сүру керектігін айтады. Сәлемдемеде не бар, бұл адамдар кім деген сұрақты әркім әртүрлі қабылдайды және әртүрлі жауап береді. Спектакльде қарапайым көрінгенімен, көрермен үшін тұзақ көп, бұл тұзақтарды байқап, бәрін түсінуге бәрі бірдей дайын емес. Менің өнімділігім адамдар айналасына қарап, өздеріне сұрақ қоюы үшін – менің айналамда не болып жатыр?

Спектакльде Украинадағы соғысқа мәжбүрлеуден қашқан тағы екі ресейлік актер ойнады-Иван Кочубей (басты кейіпкер) және Владислав Здоров (үш курьердің бірі). Тағы екі курьерді Орал актерлері — Виталий Котельников пен Юрий Недопекин, сондай-ақ Анастасия Котельникова (Маша) ойнады.

Соңғы он жыл ішінде Семен Филиппов Мәскеуде тұрып, әр түрлі сахналарда он шақты түрлі қойылымдар қойды. Олардың кейбіреулері театр әлемінің сыйлықтарымен марапатталды.

БІЗДІҢ БЕЙНЕНІ ҚАРАҢЫЗ

Біздің автор Алена Бражникованың спектакльге арналған шолуын оқыңыз.

Ресейде жұмылдыру жарияланғаннан кейін екі апта ішінде Қазақстанға 50 000-нан астам ресейліктер келді. Көбісі Орал ауданындағы шекараны кесіп өтті, ал шекараның өзінде Маштаково, Теплое – ер адамдармен олардың әйелдері мен балаларын ыстық тамақпен еріктілер қарсы алды. Шекарадан өтіп үлгергендерді еріктілер үйлеріне апарып, тегін SIM карталарын таратты. Жүздеген қазақстандық отбасыларда Ресей азаматтары паналады, жалпы оралдықтар мәжбүрлі релоканттарды жылы қарсы алды.

Орал қаласында Островский атындағы драма театрында Дмитрий Даниловтың пьесасы бойынша «Сережа сондай ақымақ» спектаклінің көрсетілімі өтті. Әр уақытта оны әр түрлі режиссерлер қойды – Никита Бетехтин, Дмитрий Месхиев. Орал театрында оны жас режиссер, Челябинск қаласының ЧКАГИ түлегі Семен Филиппов қойдыды, оның бірнеше танымал қойылымдары бар. Басты рөлді Орал қаласында туып, көп жылдан кейін оралған Иван Кочубей сомдайды.

(Әрі қарай мәтінде-спойлерлер, спектакльдің толық сипаттамасы. Сондықтан, егер сіз спектакльге әлі көрмеген болсаңыз, абай болыңыз! Егер сіз барған болсаңыз және оны тереңірек түсінгіңіз келсе, онда соңына дейін оқып шығыңыз).

Басты кейіпкер Серёжа бағдарламашы болып жұмыс істейді. Оның өз пәтері бар, көзге көрінетін мәскеулік, әрине, қашықтан жұмыс істейді. Интернет-банкинг қосымшасын бағдарламалайды. Оны көргенде-ақ, пәтерде секіріп бара жатқанда, біз Серёжаның КСРО-дан келген үлкен туыстары нәресте деп санайтын және өмірге еркелететін орта таптың бірқатар өкілдерінен екенін бірден түсінеміз. Жасы нешеде, түсініксіз – 20, 25? Кейін біз оның тура отызда екенің білеміз.

Жайбарақат жүрген Сережаның нөміріне курьерлік қызметтен қоңырау түседі.

– Сізге жеткізу. Біз бір сағатта боламыз.

Сережа жеткізуді күтпесе де, ол оны қабылдауға келіседі. Есікке бірден бірдей киімдегі үш курьер кіреді: ларцтың үшеуі дерлік, бірақ әр түрлі ұрпақ өкілдері. Үлкені, жасы 55, кішісі-40-қа ұқсайды, ал үшіншісі-20-25 жас. Курьерлер өздерін еркін ұстайды, үйдің барлық кеңістігін толтырады, оның жиһазына отырады және онымен бір сағат бірге боламыз деп мәлімдейді.

– Қалай бір сағат?

– Біз сізге айттық-біз бір сағат ішінде боламыз. Кейде клиенттер бізбен бір күн болғысы келетінін айтады-сондықтан біз олармен бір күн болуымыз керек!

Осыдан сюрреалистік комедия басталады. Сережа оның үйінде болып жатқан оқиғалардың ешқайсысын түсінбейді: ол курьерлерден кетуді сұрайды, бірақ олар мұны істей алмайды деп санайды. Бұл үшеудің кім екені белгісіз, бірақ олардан метафизикалық және өлі нәрсе бар, бұл дүниеден емес. Олар пакетті де көрсетпейді. Сережа не болып жатқанын түсіндіруді сұрайды, ашулана бастайды, бірақ курьерлер тек күледі: Сергей, біз өз жұмысымызды жақсы орындаймыз, сізбен кім осылай отырады, сөйлеседі.

Бір сәтте курьерлер өздері туралы айтады және олардың өмірбаяны ұқсас емес, олар бірдей. Олар Липецк облысының Грязи (Балшық) қаласында дүниеге келді, әскерге кетті, адал қызмет етті, содан кейін Мәскеуге келді-олар курьерлік компанияда жақсы ақша ұсынды! Барлығының сүйікті бухгалтерлері бар. Үлкенінің бухгалтері зейнеткер.

Сережа «Балшық» сөзін естігенде күле бастайды. Айтыңызшы, бұл қандай Балшық, қаланы қалай атауға болады?! Бұл күлкі-көрермен оқыған алғашқы интерсілтеме. Мәскеу Ресей емес, ал орта таптың өкілі Сережа өз елі туралы кең білімге ие емес. Оның мәскеуорталығы ең үлкен курьердің Кеңес Одағымен қақтығысқа түседі: ол бәрі ойда болуы керек деп санайды, ал «дүниеге келді-армия-үйленді-бала туды-сіз курьерлік қызметте жұмыс істейсіз-сондықтан ақыл – ой» – бұл жалғыз дұрыс жол. Кіші курьер, жоқ, жоқ, және ол Сережадан бағдарламашы болу қиын ба деп сұрайды, бірақ оны әріптестері бірден қоршап алады – Мен тағы не ойладым! Жолдан ауытқу бағытындағы қозғалысты үлкендер қатаң айыптайды.

Сережа курьерге ешқандай жоғары айкью қажет емес деген пікір айтқан кезде жағдайдың абсурдтығы күшейе түседі, өйткені бұл жұмыс ұсақ – түйек және механикалық. Сережаның таптық ойлауы курьерлердің жұмыста немен айналысқаны туралы тарихына бірден әсер етеді: олар марқұмды жерлеуге, суицидпен асылып қалуға және тіпті аппендицитті кесуге мәжбүр болды. Сережа ештеңе түсінбейді және шын мәнінде өте мылқау көрінеді. Оның қонақтарының біртүрлі логикасы темірбетон болып шығады: шынында да, олар оған «бір сағат ішінде» болатынын айтты – олар осылай отырады. Курьер жұмыста тривиальды емес жағдайларға тап болуы, өмірді сақтап қалуы немесе тіпті аяқтауы мүмкін бе? Мүмкін, ол ең жақын және жабық кеңістікке – өз клиентінің үйіне түседі.

Сережа есінен танып қалады, кенеттен оны қалаларға ойнауға шақырады. Курьерлер әлем қалаларының керемет атауларымен танысып жатқанда, Сережа «Нижний Новгород» пен «Лондоннан» басқа ештеңе айта алмайды. Тағы да тас Мәскеу центристік бағы. Әрі қарай-қорқынышты: ойын тек метафизикалық курьерлерге белгілі ережелерге сүйене отырып, олар санауды бастағанда – дұрыс қаланы бірнеше секунд ішінде атамаған адам аяқ-қолдарын кесіп тастағанда, қорқынышты айналымға ие болады. Сережа ақыры сынған, бірақ ол өзін күтпеген тағдырдан құтқарады.

Курьерлер қаралы казак әнін бастайды:

“…Избу мою ветхую

Избу кособокую

Что всю жизнь латаю и чиню

Оболью бензином

Чтобы в ней не сдохнуть

И к чертям собачим подпалю

Родину великую

А ныне позабытую

Что полвека без войны живет

Прокляну навечно

Глупую и сытую

Без войны Россия пропадет”.

Осы кезде көрермендер бір-біріне қарай бастайды. Егер зал бұған дейін күлген болса, онда соғыс туралы айтылғанда, абсурдтық комедия бәрін біз күткеннен де тереңдеткені белгілі болады. Қойылымның сюжетін сипаттаудан алшақтап, пьесаның авторы оны 2018 жылы – орыстарды Оралға, Қазақстанға және әлемнің ондаған басқа елдеріне әкелген оқиғалардан әлдеқайда ертерек жазғанын атап өту маңызды. Егер 2018 жылы «Сережа сондай жарым» спектаклі «соққыға жығылған жол» және кейінгі Кеңес Армиясындағы қызметтің ерекшеліктері туралы (пьеса авторының өзі айтқандай) және посткеңестік ұрпақтың инфантилизациясы туралы сыни мәлімдеме ретінде оқылса, бүгінде бұл күшті соғысқа қарсы мәлімдеме, онда рәміздер ең өткір бұрыштарға ие болды.

Сережаның қорқынышын Маша тоқтатады-оның әйелі, әдемі және ақылды, интерьер дизайнері, үйге кіріп, курьерлерді бағындырып, шай ішеді. Курьерлер Мәриямның қонақжайлылығына таңданып қана қоймай, сәл көңілі қалған сияқты. Неге-біз жақын арада түсінеміз.

Уақыт зуылдап, ал үштік есікке қарай асығады – «бізге қайта өңдеудің қажеті жоқ». Компанияның үлкені Сережаға қарайды және сөйлейді:

– Біздің заманымызда жақсы әйел сирек кездеседі. Оны қорғаңыз, Сергей.

Бұл ерекшеліктер – қараңғылық, сөздердегі үзілістер-режиссер Семен Филипповтың түсіндіруінен басқа ештеңе емес. Пьесаның өзінде Маша туралы курьерлердің ауыр көзқарасы мен көрінетін шиеленісі сияқты мәліметтер жоқ. Неғұрлым қызықты.

Ақырында, курьерлер пакетті — тығыз байланған пакетті алып, кетіп қалады. Сережа жіберушіге қоңырау шалуды шешеді.

– Сен кімсің? Бұл қандай пакет?

– Пантелеев Сергей Николаевич? Пакет жеткізілді ме? (сөйлеушінің дауысының тембрі әр екі секунд сайын өзгеріп отырады, кейде төмен, содан кейін жоғары, дерлік әйелдік, тіпті роботтық болып көрінеді).

– Жеткізілді, жеткізілді! Бұл кім? Онда не бар?

– Жеткізілгені жақсы болды! Сіз пакетті алғаныңыз, оны жеткізгені өте жақсы. Қош бол, Сергей Николаевич.

Сережаның әйелі Маша: Сәлемдемені лақтырып тастау керек, дейді. Сережа пышақты ұстап, өзін қорғай бастайды-сәлемдемені ашу керек! Ол тірі, тірі! Ал егер ол тұншығып қалса ше! Мария Сережаның қолынан пышақты алып, оны қауіпсіз қашықтыққа лақтырады. Ол оны пакетті алып, үйіне алысқа лақтыруға көндіреді. Сережа өзінің қандай сұмдыққа тап болғанын түсініксіз түрде түсіндіреді, бірақ оның сөздері жүйесіз ашуланшақтық ретінде естіледі. Маша маңызды нәрсені айтады: тірі, сау, ештеңе ұрланған жоқ па? Ал, жарайды! Ал, жарайды!

Сережа кетіп бара жатқанда, Маша тікелей залға жүгінеді.

– Сережа сондай жарым. Сережа. Сондай ақымақ. Менің ақылды, жарымжан Сережам. Белгісіз нөмірге қоңырау шалыңыз, неге жоқ! Бейтаныс адамның пакетін ашыңыз-Құдайым-ау! Сережа неге сондай ақымақ. Сондай жарымжан, ақылды, менің сүйікті Сережам. Мен бір нәрсені ойлдым, ол келгенде Сережаны сүйіспеншілік пен қамқорлықпен қарсы алу керек. Сережаны сүйіспеншілік пен қамқорлықпен қоршау керек.

Сережа үйге оралады. Маша оны өз қолымен төсек жапқыш сияқты орап алады. Сережа біртіндеп қалпына келеді. Енді олар жұмыс пен болашақты талқылап жатыр. Жарық сөнеді-терезеден көрінетін ақ-қара Хрущевтің фонында екі силуэт құшақтасады:жарымжан-ақылды Сережа және көмектесуді үйренген ақылды Маша.

Содан кейін біз терезеде бейтаныс адамдар – қарт әйел, жас жігіт – жұмбақ пакетті қалай ашатынын көреміз. Олардың терезелерінде жарық біржола сөнеді. Олар өліп қала ма? Ал Сережа мен Маша билей береді…

P. S. неліктен курьер Машаға соншалықты мұқият және тіпті нақты жауап берді? Өйткені өлім хабаршысы оған қарсы тұра алатын адаммен кездескенде, ол өз күшін жоғалтады.