Жақсы адвокатты қалай таңдауға болады?

Өткен аптада «ОА» – на Орал тұрғындары жүгінді, олар ақша алған, бірақ соңында құқықтық көмек көрсетпеген заңгерді жауапқа тарту үшін бірігуге шешім қабылдады. Біз БҚО бойынша заң консультанттары палатасының төрағасы Айман Қосановамен кездестік және ол сауатты көмек көрсетіп, алдамауы үшін заңгерді қалай таңдау керектігі туралы әңгімелестік.

Айман Қосанова халыққа құқықтық көмек көрсететін және соттарда азаматтардың мүдделерін білдірумен айналысатын кез келген заңгер міндетті түрде заң консультанттары палатасының мүшелігінде болуға тиіс екенін айтады. «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» заң осылай оқылады. Бұл ретте заң бойынша заңгер тек бір палатада болуға құқылы.

Сондай – ақ, заң кеңесшісінің заңды жұмысының міндетті шарты-ол сақтандыру компаниясымен кәсіби жауапкершілікті сақтандыру шартын жасасуы керек.

Адвокатқа кәсіби жауапкершілікті сақтандыру шарты не үшін қажет?

Айман Қосанова егер жұмыс барысында заң кеңесшісі бұзушылыққа жол берсе, сақтандыру жағдайы орын алатынын түсіндіреді. Заңгер сот шешіміне шағымдану мерзімін өткізіп алды делік-және оның қорғаушысы (сенімгері) шағымдану құқығын жүзеге асыра алмайды. Бұл адвокаттың өрескел бұзушылығы-ол үшін ол тәртіптік жауапкершілікке тартылады. Немесе адвокат клиенттің құжаттарын жоғалтты-бұл да өрескел бұзушылық. Егер мұндай фактілер болса, онда клиент адвокаттан алым өндіріп алу және оны жауапқа тарту туралы сотқа жүгінуге құқылы. Міне, сақтандыру компаниясы іске кіріседі-ол сот шешімімен адвокат қайтаруы керек ақшаны төлейді.

– Біздің тәжірибемізде мұндай сақтандыру жағдайлары болған жоқ. Соттарға мезгіл-мезгіл алымдарды қайтару және заңгерлермен заңгерлік қызмет көрсету шарттарын бұзу туралы шағымдар келіп түседі, мұндай фактілер тәжірибеде бар. Бірақ БҚО бойынша заң консультанттары сот талқылауын сақтандыру жағдайы басталғанға дейін жеткізбейді, медиация барысында өз клиенттеріне ақшаны қайтарып береді, олардың іс – әрекеттерінде бұзушылықтар болмаса да, артық сот процестеріне уақыт жоқ, заңгерлердің жұмысы көп, – дейді БҚО бойынша заң консультанттары палатасының төрағасы.

Ол заң консультанттары палатасына мүшеліксіз және сақтандыру шартынсыз заңгердің халыққа заңгерлік көмек көрсетуге кірісуге құқығы жоқ екенін атап өтті. Ол сондай-ақ соттардағы процестерге жіберілмейді. Және, тиісінше, ол сот органдарына сұрау салулар жібере алмайды, өйткені өкіл кез келген сұрау салуларға заң Кеңесшілер палатасының тізілімінен үзінді көшірмені қоса беруі тиіс (ол палатада тұрады).

– Егер біз Михаил Федулеевті нақты алсақ (Орал қаласының тұрғындары дәл осы заңгерге шағымданды – шамамен. «ОА».), онда ол БҚО заң консультанттары палатасында тұрмайды. Соттарда заң көмегін көрсетуге және азаматтардың мүдделерін білдіруге құқығы жоқ. Федулеев теріс себептермен (заң көмегін көрсету ережелері мен стандарттарын бұзу) 2020 жылы заң консультанттары палатасынан шығарылды, https://e-zan.kz/lawyer/435), оған клиенттерден шағымдар келіп түсті, содан кейін ол «Кең профильді заңгерлер» палатасында болды, – дейді Айман Қосанова. – Заң консультанттар палатасында тұрмайтын және кәсіптік жауапкершілікті сақтандыру шартын жасаспаған заңгер халыққа кез келген заң көмегін көрсетуге және соттарда өкілдік етуге құқылы емес, бұл заңда айтылған. Бұл Михаил Федулеевке де қатысты.

БҚО аумағында заң консультанттарының бір ғана палатасы жұмыс істейді. Қазір облыстық адвокаттар палатасында 231 заңгер бар (Құрылған жылы – 2018).

Әрбір заңгер палатаға кірер алдында аттестаттаудан өтеді-бұл ҚР заңнамасын білуге арналған 75 тест сұрағы. Егер заңгер 50 немесе одан да көп сұраққа дұрыс жауап берсе, онда аттестациядан өтті деп есептеледі. Осыдан кейін палата мүшелігіне кандидаттың құжаттарын 7 адамнан тұратын басқарма қарайды – ол заңгерді қабылдау немесе өз қатарына қабылдамау туралы шешім қабылдайды.

Заң аттестаттаудан босататын заңгерлер бар: оны судьяға біліктілік емтиханын тапсырған үміткерлер тапсыра алмауы мүмкін; егер олардың ғылыми дәрежесі немесе адвокаттық лицензиясы болса; немесе палата мүшелігіне үміткер прокуратура мен тергеу органдарында 10 жыл немесе одан да көп жұмыс істеді.

Аттестаттауға алынбаған соттылығы, өтелмеген соттылығы бар, әрекетке қабілетсіз, әрекет қабілеті шектеулі заңгерлер жіберілмейді, сондай-ақ егер кандидат Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы заңнамасының, заң көмегін көрсету ережелері мен стандарттарының, кәсіптік әдеп кодексінің талаптарын бұзғаны үшін заң консультанттары палатасы мүшелерінің тізілімінен шығарылған болса, егер кандидат заң консультанттары палатасы мүшелерінің алып тастау күндері үш жылдан аз уақыт өтті.

– Кез-келген заңгер тәртіптік жауапкершілікке тартылуы мүмкін, оның ішінде клиенттердің шағымдары бойынша Палатадан шығарылуы мүмкін, бірақ егер азаматтардың өтініштері негіз болса және заңгер тарапынан бұзушылық фактілері расталса ғана. Бізде заң консультанттары тарапынан барлық өтініштер мен бұзушылық фактілері бойынша түсінетін тәртіптік комиссия бар, – деп түсіндіреді Айман Қосанова.

Оның айтуынша, мүшелік жарналарды төлемегені үшін (олар палатада міндетті) және сақтандыру шартын ұсынбағаны үшін де заң палатасынан шығарылуы мүмкін.

Заң кеңесшісі палатаға кірген бойда заң бойынша аймақтағы Палата Төрағасы ол туралы ақпаратты заң кеңесшілерінің жалпы тізіліміне (https://www.kazpalata.kz/ интернет-порталында) орналастыруға міндетті және барлық деректерді Әділет департаментіне және ҚР Әділет министрлігіне ұсыну қажет.

Қазақстанда жалпы республикалық тізілім бар, онда заңгерлер көрсетілген – палаталардан шығарылған (теріс себептер бойынша немесе өз өтініштері негізінде).

– Әдетте, адамдар «біреудің айтуы» арқылы заңгерлерді табады-адам адвокатқа жүгінді, оның қалай жұмыс істейтіні ұнады және оны досына ұсынды. Бұл тәсіл дұрыс емес деп үзілді – кесілді айта алмаймын, – дейді Айман Қосанова. – Бірақ жалпы, егер адамдар заңгерді таңдау мәселесіне сауатты қарауды қаласа, олар құқықтық көмекке мұқтаж кез келген адам жүгіне алатын заң кеңесшілерінің палатасы бар екенін білуі керек. Біз заңгерлеріміздің қандай істер санаттары бойынша маманданатынын білеміз және әрбір нақты іс бойынша маман ұсына аламыз.

Заң кеңесшілер палатасында заңгер таңдау бойынша кеңес тегін. Адвокаттың қызметтері ақылы. Мамандық ставкалары әртүрлі-оларды жеке кездесуде заң кеңесшісімен талқылау керек. Егер клиенттің адвокаттық ставкасы қанағаттанбаса, онда палатада басқа өкіл ұсынылуы мүмкін.

Айман Қосанова кәсіби заңгерді таңдағанда адамдар адвокат пен заңгер ұғымдарын жиі шатастыратынын түсіндіреді. Адвокат-бұл заңгерлік көмек көрсетуге лицензиясы бар маман. Ол кез – келген сот даулары мен істерінің қатысушысы бола алады-азаматтық-құқықтық, әкімшілік, қылмыстық. Адвокат сотта айыпталушының да, жәбірленушінің де мүдделерін білдіруге құқылы.

Заң кеңесшісі-лицензиясы жоқ өкіл. Бірақ ол әкімшілік, азаматтық және қылмыстық істер бойынша сот процестерінің қатысушысы бола алады. Барлық даулар бойынша азаматтық істер бойынша, ал әкімшілік және қылмыстық істер бойынша — жәбірленуші немесе жәбірленуші тарапынан ғана.

Айыпталушы мен құқық бұзушының адвокат қорғауға құқығы жоқ.

– Қазір халықтың әлеуметтік осал топтары МКЗК (мемлекеттік кепілдендірілген заң көмегі) бағдарламасы бойынша тегін заң көмегін ала алады деген заң шықты. МКЗК сәйкес, Заңгерлер азаматтардың бірқатар санаттарына – аз қамтылған және көп балалы отбасыларға, 1 және 2 топтағы мүгедектерге, ҰОС ардагерлеріне және Ауғанстан мен Таулы Қарабахтағы соғыс қимылдарына қатысушыларға, жасына байланысты зейнеткерлерге, жетім балаларға, жыныстық зорлық-зомбылық құрбандарына, асыраушысының қайтыс болу фактісі бойынша зиянды өтеуге қол жеткізген отбасыларға тегін заң көмегін көрсетеді. Бізде МКЗК бойынша заң көмегін көрсететін заңгерлердің тізілімі бар. Адамдар бізге тікелей келе алады және осы заңгерлердің тізімі бойынша мен оларға мемлекет есебінен заң көмегін көрсетумен айналысатын маман тағайындаймын, – деп түсіндіреді Айман Қосанова.

Сізге адвокаттың көмегі қажет болды. Не істеу керек?

– Адам заң консультанттары палатасына (Құрманғазы көшесі) жүгінуі тиіс. 90, 16 кеңсе);

– Палатада тегін кеңес беріледі – оның мамандануына байланысты қандай заңгерге жүгіну керек;

– Заң кеңесшілерінің тізілімінде тұрған кез келген заңгерді таңдауға болады.

– Міндетті түрде заң кеңесшілерінің тізілімінде https://www.kazpalata.kz/ таңдалған заңгердің мәртебесін қараңыз (жұмыс істеп тұр-/тоқтатылған). Егер адвокаттың палатадағы қызметі тоқтатылса, оның заңгерлік қызмет көрсетуге құқығы жоқ.

Людмила КАЛАШНИКОВА

ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ОҚЫҢЫЗ: «Ақша алады – міндеттемелерді орындамайды» – Орал тұрғындары оларды алдаған адвокатқа қарсы бірігуде