БҚО экономикасында не болып жатыр: газ өндіру өсуде, бірақ бірқатар салаларда өндіріс төмендеуде
Жергілікті нарыққа «көгілдір отын» жеткізетін Қарашығанақтағы жергілікті газ өңдеу зауытын БҚО-да 2028 жылы салуға уәде берілуде. Рожков кен орнынан шыққан газ 2024 жылдың соңына дейін аймақта ертерек пайда болуы керек. Бұл туралы, сондай – ақ өңір өнеркәсібінің қалай дамып жатқаны туралы: БҚО Кәсіпкерлік және индустриялық-инновациялық даму басқармасы, «ОА»-на қандай салаларда өсімі, ал қандай салаларда төмендеу байқалатынын айтты.
2023 жылдың қорытындысы бойынша БҚО-да өңірдің өнеркәсіптік кәсіпорындары 3,460 триллион теңге сомасында өнім өндірді(оның ішінде тау-кен өндіру саласының үлесіне 3,067 трлн. теңге, ал өңдеушіге -308,6 млрд теңге).
Өнеркәсіптік өндіріс бір жылда 6,6% – ға өсті.
Өңдеу өнеркәсібінде де оң динамика байқалады, өндіріс көлемінің өсуі – 2022 жылмен салыстырғанда 7,4% – ға. Негізгі үлесті тамақ өнеркәсібі алады. Құрылыс индустриясы, машина жасау, металлургия салаларында оң қарқын байқалады.
Алайда, өңірдің бизнес-қоғамдастығының өкілдері бұл сандардан өңір экономикасының дамуындағы оң динамиканы көрмейді.
«Облыстың өнеркәсіп өндірісінің көлемі айтарлықтай-3,5 триллион теңгеге жуық. Бұл көрсеткіш өткен жылдармен салыстырғанда өсуде, бірақ тек тау-кен және өңдеу өнеркәсібі есебінен. Бұл басқа салалардың артта қалғанын және тіпті теріс нәтиже беретінін көрсетеді. БҚО-да өнеркәсіптік өндіріс көрсеткіштерінің өткен жылғы өсуі инфляция есебінен қалыптасты, экономикада түсінетіндер бұл өсімнің соншалықты қуанышты емес екенін түсінеді», – деді БҚО Кәсіпкерлер палатасы Өңірлік кеңесінің мүшесі Фарид Бахтиозин өнеркәсіптік өндіріс статистикасының көрсеткіштеріне өз бағасын берді.
Өндірістің негізгі көлемі – Қарашығанақ маңында. Оның газ өңдеу зауыты болады
Бұл туралы БҚО Кәсіпкерлік және индустриялық-инновациялық даму басқармасында не ойлайды?
Ведомствода атап өткендей, егер тұтастай алғанда өңірдің өнеркәсібін алсақ, онда, әрине, өнеркәсіптің жалпы көлемінде тау-кен өнеркәсібі басым, саланың үлесі шамамен 89% құрайды, бұл ретте тек КПО б.в. компаниясына шамамен 87% келеді. Тау-кен өнеркәсібіндегі өндіріс өсімі бір жыл ішінде 6,8% құрады.
Қарашығанақ кен орнында өнеркәсіптік өндірістің өсуін қамтамасыз ету мақсатында қазір газ көлемін өндіруді кеңейту жобасы іске асырылуда. Бұл жоба екі кезеңге арналған – №5 және №6 компрессорларды салу. №5 компрессор бойынша құрылыс-монтаждау жұмыстары жүргізілуде, пайдалануға беру 2025 жылға жоспарланған, №6 компрессорды 2028 жылға дейін салу керек, бұл газ өндіру көлемін 4 млрд. текшеге ұлғайтуға мүмкіндік береді
ҚР Президентінің тапсырмасы бойынша 2028 жылы Қарашығанақ кен орнының аумағында қуаттылығы жылына 4 миллиард текше метр газ өңдейтін зауыт салынады. Бұл ГӨЗ шикізаттың қосымша көлемін – 6 компрессор пайдалануға берілгеннен кейін өндірілетін газды қайта өңдейтін болады, – дейді кәсіпкерлік басқармасының басшысы. Жаңа ГӨЗ өнімдері-тауарлық газ-қазақстандық нарықтың қажеттіліктеріне жұмсалатын болады. Зауыт қосымша газ көлемін қажет ететін облыстың жаңа және кеңейтілетін ірі өндірістерінің қажеттіліктерін жабатын болады.
Қарашығанақтан Орынбор ГӨЗ – не (РФ) жылына 8 млрд текше метрден астам газ жеткізудің ағымдағы көлемі ұзақ мерзімді міндеттемелер шеңберінде қайта өңдеуге жеткізуді жалғастырады.
«ЖайықМұнай» жүктемесі туралы мәселе алынып тасталды,» Конденсат » үшін шикізат аз
2024 жылы Рожков кен орнында «УралОйландГаз» ЖШС газ өндіру бойынша жаңа ұңғыманы іске қосты. Олар осы жылдың тамыз айында тағы 4 ұңғыманы іске қосуды жоспарлап отыр. «ОралОйландГаз» ЖШС «ЖайықМұнай» ЖШС-мен ұзақ мерзімді шарттарға қол қойылды және жыл басынан бері оларға өңдеу үшін шикі газ көлемін жеткізіп келеді.
Соңғы екі жылда «ЖайықМұнай» компаниясы минималды жүктемеде жұмыс істеді – Чинарев кен орнынан газ өндіру және өңдеу көлемі төмендеді.
Енді кәсіпорын жандануда, оны шикізатпен жүктеу мәселесі шешілді.
Қазір «Конденсат» АҚ МӨЗ шикізатпен проблемаларды бастан кешуде.
МӨЗ Қарашығанақ мұнай-газ конденсаты кен орнының аумағында Қарашығанақ тұрақсыз газ конденсатын қайта өңдеу үшін салынған.
Зауыттың қуаттылығы жылына 850 мың тоннаға дейін мұнай өңдеуге және «Еуро-5» класындағы мұнай өнімдерін өндіруге мүмкіндік береді. МӨЗ-де 500-ге жуық жоғары білікті жұмысшы жұмыс істейді.
«Конденсат» АҚ зауытының шикізатын тиеу мәселесі толығымен шешілген жоқ. Бүгінгі таңда КПО б.в. компаниясы зауыт үшін шикізаттың аз мөлшерін жеткізеді. Зауыт жергілікті нарық үшін бензин де, дизель отынын да шығарады. Ол 15% жүктелген. Кәсіпорынды Қарашығанақ шикізатымен 100% тиеу мәселесін орталық атқарушы органдар деңгейінде ғана шешуге болады.
Ірі машзаводтар тек мемлекеттік тапсырыстар есебінен тұр
2023 жылдың қорытындысы бойынша өңдеу өнеркәсібі саласында 308,6 млрд теңге сомаға өнім өндірілді, өндіріс көлемінің өсуі 7,4% – 7 құрады, машина жасау салаларындағы өндіріс көлемінің ұлғаюы есебінен-1,2 есе («Зенит» Орал зауыты «АҚ,» Гидроприбор » ҒЗИ » АҚ, «Орал агроөнеркәсіп» АҚ), металлургия-в 1,4 есе («QazExpoCentre-Pipe «ЖШС), құрылыс материалдары – 3%-ға («Гидромаш —Орион – МЖБК «ЖШС), жиһаз-1,3 есе («Квант «ЖШС,» Apriori » ЖШС және т.б.).
Машина жасау саласында өндіріс көлемі 1,2 есе өсті.
Кәсіпкерлік және Индустриялық даму басқармасы атап өткендей, жалпы өндірістің бұл ұлғаюы ҚР өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің желісі бойынша Мемлекеттік қорғаныс тапсырысы шеңберінде сала кәсіпорындарын қолдау есебінен болды. Президент Үкімет деңгейінде елдің қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету міндетін қойғанын және сонымен бірге әскери өнімді экспорттауға тыйым салуды енгізгенін ескере отырып, 2024 жылы мемлекеттік тапсырыс көлемі өткен жылдың деңгейінде сақталуы мүмкін.
Мәселен, 2023 жылдың қорытындысы бойынша «Зенит» АҚ зауыттың қолда бар қуаттылығының 70%–., «Орал агроөнеркәсіп» АҚ – 48% – ға, «Гидроприбор» ҒЗИ-80% – ға, «БҚМК» ЖШС-60% – ға жүктелді.
Қазір ҚР өнеркәсіп және құрылыс министрлігі шетелдік инвесторларды тарта отырып, «Зенит» АҚ-ны жаңғырту мәселесін пысықтауда. Кәсіпорын өз өндірісін әртараптандыруы қажет-тек кемелер ғана емес, сонымен қатар халық арасында сұранысқа ие болатын басқа да азаматтық өнімдер шығарады. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың өндіріс көлемі толығымен және толығымен мемлекеттік тапсырыстарға байланысты болмауы керек. Министрлік «Зенитке» инвестор іздейді, ол кәсіпорынды модернизациялайды, сонымен бірге персоналды, Әскери-теңіз техникасын шығаратын зауыттың профилін сақтайды және өндірістік қуаттарды ескере отырып, шығарылатын өнім номенклатурасын кеңейте алады.
Құбырлар-экспортқа, кірпіштер – ішкі нарыққа
2023 жылдың қорытындысы бойынша дайын металл бұйымдары саласындағы өндіріс көлемі 9,9 млрд теңгені құрады. Металлургия өндірісінің көшбасшыларының бірі – «QazExpoPipe» ЖШС-сорғы-компрессорлық құбырларды өндіруге маманданған. Бұл компания өндірілетін өнімнің негізгі көлемін Ресей нарығына жеткізеді.
«УральскАгрореммаш» АҚ Автоспецтехника, тіркемелер, тез салынатын ғимараттарға арналған металл конструкциялар, ҚТҚ үшін еуроконтейнерлер және әртүрлі типтегі қоршаулар шығарады.
«Орал сауда-өнеркәсіп компаниясы» ЖШС металл плиткаларын, профиль парағын, қосымша элементтерді шығаруға маманданған.
«Агран» ЖШС металл плиткаларды, гофрленген тақталарды, тегіс профиль парақтарын және т.б. шығарады.
Аталған компаниялар өнімді тек ішкі нарыққа жеткізеді.
Елімізде құрылыс көлемі өсуде, сондай-ақ «жайлы мектеп» бағдарламасы іске асырылуда, құрылыс материалдарына сұраныс жоғары. Құрылыс индустриясының жергілікті кәсіпорындары осы өсіп келе жатқан сұранысқа бағытталған.
Осылайша, 2023 жылы силикатты кірпіш шығаратын зауыт – «БҚКСМ» ЖШС – өндірісті кеңейтті – қосымша 2 пресс желісін жеткізді және өндіріс қуатын жылына 60 млн данадан 70 млн данаға дейін арттырды.
Зауыт өзінің кірпішін БҚО – да және көршілес облыстарда-Атырау, Ақтөбеде сатады.
«Westgroup» ЖШС 2024 жылы қуаттылығы жылына 20 млн. дана керамикалық кірпіш шығаратын зауытты іске қосуды жоспарлап отыр.
Азық-түлік өнеркәсібі іс жүзінде толық көлемде жүктелген
Кәсіпкерлік басқармасы өңірдегі тамақ өнеркәсібінің барлық ірі кәсіпорындары жеткілікті жүктемемен жұмыс істейтінін атап өтті. Импортты алмастыру бөлігінде олар аймақты макарон, ұн, шұжық, кондитерлік өнімдер, консервілер, күнбағыс майы, жұмыртқамен толық қамтамасыз етеді. «Желаев нан өнімдері комбинаты», «Белес», «Қазкон», «Батыспродукт», «Балзия» «Жайық ата», «Жайық құс», «Кублей», «Орал құс фабрикасы» жергілікті ірі компаниялары нарықта бұрыннан қалыптасқан және олардың өнімдері ішкі және сыртқы нарықтарда сұранысқа ие.
Денсаулық сақтау министрлігі өнеркәсіптік кәсіпорындардың санитарлық-қорғау аймақтарын ұйымдастыру Ережелеріне бүгінгі шындыққа сүйене отырып өзгерістер енгізуде-биыл олар қабылдануы керек. Орал қаласында көптеген өнеркәсіптік кәсіпорындар тұрғын ауданда орналасқан, олар 30-40 жыл бұрын қала шегінде салынған. Мұндай жағдай-Қазақстанның көптеген қалаларында. Кәсіпорындардың өндірісте тазарту және Шу жұтатын жабдық бөлігінде ең жаңа технологияларды пайдаланатынын ескере отырып, өнеркәсіптік кәсіпорындардың санитарлық-қорғау аймақтарының мөлшерін оларды азайту жағына қарай қайта қарау мәселесі пысықталуда – және, бәлкім, «Кублей» ЖШС зауытының жұмысымен мәселе бұрынғы режимде оң шешіледі.
Компьютерлік және тігін өндірісі – тұралап қалған
Біз мақтана алмайтын салаларға қатысты басқармада 2023 жылдың қорытындысы бойынша электрондық және оптикалық жабдықтар өндірісі 39,2% – ға төмендегені атап өтіледі (құндық мәнде ол 1,1 млрд.теңгені құрады.).
Өңірде электронды және оптикалық жабдықтарды өндірумен «Гидроприбор «ҒЗИ» АҚ және «БатысМұнайГазЖабдықтары»ЖШС айналысады. Өндіріс көлемінің төмендеуі өндіріс процесінде электрондық және оптикалық жабдықтар пайдаланылатын «БатысМұнайГазЖабдықтар» ЖШС базасында АГТС дайындауға тапсырыстардың жеткіліксіздігіне байланысты.
Сондай-ақ, жеңіл өнеркәсіп нашар дамыған, бұл салада шикізат ресурстарының болмауына байланысты. Өнеркәсіп кәсіпорындары шикізатты Ресей Федерациясынан тасымалдауға мәжбүр, бұл, әрине, өнімнің өзіндік құнына сәйкес келеді және нарықтағы бәсекелестікте қиындықтар туындайды.
Мәселен, «Аяз» ЖШС тапсырыстардың болмауына және нарықтағы күшті бәсекелестікке байланысты бос тұр. Киіз үй өндірісіне шағын тапсырыстар бар-бұл жеке тапсырыстар.
Оралдағы көптеген ірі кәсіпорындар мұнай – газ секторының мердігерлік компаниялары үшін арнайы киім тігеді. Шағын кәсіпорындар халықаралық сертификаттардың болуына байланысты шетелдік компаниялардан тапсырыс ала алмайды.
Жақында Орал қаласында «Меко» ЖК жұмыс істейді, ол спорттық киімдер, футболкалар, «МЕ КО» брендімен сөмкелер тігеді және жақсы жүктемемен жұмыс істейді.
Саланың дамуына кедергі келтіретін негізгі проблемалардың бірі-кадрлардың тапшылығы. Жеңіл өнеркәсіп қызметкерлерінің жалақысы төмен. Тігін кәсіпорындарының басшыларының өздері бөлісетіндей, олардың қызметкерлері ұзақ уақыт өндірісте қалмайды: 1-2 жыл бойы тәжірибе жинап, олар қызмет көрсету саласына кетеді.
Біздің жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарымыз оңай жұмыс істемейді және жақсы жұмыс істейді. Оларға қалай көмектесуге болады? Бұл мәселені кәсіпкерлік басқармасының мамандары БҚО Кәсіпкерлер палатасының алаңында әріптестерімен бірнеше рет талқылады. Нәтижесінде тігін цехтарының колледждермен ынтымақтастығы жолға қойылды. Ынтымақтастық шеңберінде студенттердің практикасы және оларды өз кәсіпорындарына жұмысқа орналастыру жолға қойылған.
Бірақ мәселе мынада, жастар негізінен мамандық бойынша білім алып, мамандығы бойынша жұмыс істемейді-тігін цехтарында жас мамандар көп тұрмайды.
Людмила КАЛАШНИКОВА
БҚО бойынша кәсіпкерлік және индустриялық-инновациялық даму басқармасының деректері бойынша:
2023 жылы 1000-ға жуық жұмыс орнын құра отырып, жалпы құны 30 млрд теңге болатын 45 жоба пайдалануға берілді.
Олардың ішінде осындай ірі жобалар бар:
– кабель катушкасына арналған фланецтер өндірісі («PlayCom Uralsk»ЖШС);
– бигбегтер өндірісі («Packaging Systems»ЖШС,);
– терезе төсеніштерін өндіру («ЭкоПласт Қарасай»ЖШС);
– фанерадан жасалған бұйымдар («QazFanCom»ЖШС).
