«КПО б.в-дан бұрынғы президент Назарбаев таққан тәжді алып тастау керек» – БҚО қоғамдық кеңесінің мүшесі
Қоғам белсенділері мен мемлекеттік органдар әлеуметтік инвестициялар есебінен өңір тұрғындары үшін салынып жатқан нысандарға бара алмайды.
«БҚО қоғамдық кеңесі КПО б.в.әлеуметтік жобаларын іріктеуге әсер етпейді», – дейді облыстық Қоғамдық кеңестің мүшесі Азамат Мусилов. Бұл ғана емес, қоғам белсенділері мен мемлекеттік органдар әлеуметтік инвестициялар есебінен өңір тұрғындары үшін салынып жатқан нысандарға бара алмайды. КПО осы объектілерге өнімді бөлу туралы шартқа енгізілген толық құпиялылық шартын қолдана отырып, құпиялылық режимін енгізді.
Компанияның қаражатын әлеуметтік нысандарға пайдаланудың толық жабықтығына байланысты, Мусиловтың пікірінше, олар сапасыз, оларды пайдалануға беру мерзімінің тұрақты бұзылуымен салынуда.
2024 жылдың шілде айының басында биліктің қалай шешім қабылдайтыны туралы «ОА» сұрауына жауап ретінде – КПО б.в. компаниясының әлеуметтік инвестициялары есебінен қандай әлеуметтік жобаларды салу/реконструкциялау/күрделі жөндеу қажет-БҚО әкімдігі бізге жер қойнауын пайдаланушы компанияның барлық әлеуметтік-инфрақұрылымдық жобалары (ӘИЖ) қаралатыны туралы жауап жіберді облыс пен аудандардың қоғамдық кеңестерінің отырыстарында. Олар КПО б.в. – дан әлеуметтік ақшаға нені және қайда салу керектігін шешеді.
«ОА» БҚО қоғамдық кеңесінің құрамына кіретін азаматтық белсенділерден, Нұрлан Сәдір мен Азамат Мусиловтан-КПО б.в.-дан қандай ӘИЖ-ға дауыс бергендерін сұрады.
Нұрлан Сәдір мен Азамат Мусилов бірауыздан, олардың 3,5 жылдық жұмысында облыс әкімдігі КПО б.в.компаниясының әлеуметтік инвестициялары есебінен қаржыландырылған бірде-бір әлеуметтік жобаны қоғам қайраткерлерінің талқылауына шығарған жоқ деп жауап берді.
Азамат Мусилов бұрынғы әкім-Ғали Есқалиевтің арқасында БҚО қоғамдық кеңесінің құрамына кіргенін атап өтті. Ол азаматтық белсендіні 3,5 жыл бұрын кеңеске кіруге шақырды. Жарты жылдан кейін БҚО қоғамдық кеңесінің құрамында Мусиловтың жұмыс мерзімі аяқталады. Ол оны қайтадан жібермейтініне сенімді, өйткені ол билікке ыңғайсыз сұрақтар қояды, облыс әкімдігіне бұл ұнамайды.
Облыстың қоғамдық кеңесі өңірде КПО б.в.жер қойнауын пайдаланушы компания жүзеге асыратын әлеуметтік-инвестициялық жобаларды іріктеуге әсер етеді ме?
– Ешқандай әсер етпейді. БҚО қоғамдық кеңесінде жұмыс істеген 3,5 жыл ішінде КПО б.в.-ның әлеуметтік инвестициялары есебінен қаржыландырылатын әлеуметтік нысандар бойынша талқылауға келетін бірде-бір құжатты көрмедім.
Кеңес отырысына КПО б.в.компаниясының өкілдері бір рет келді, бірақ олар бізге іске асыруға арналған әлеуметтік нысандардың тізбесін талқылауды ұсынбады. Олар тек студенттер оқуына қаражат бөлінгенін хабарлады.
Сол отырыста мен бірден сұрақ қойдым: «Оқытылған студенттердің қаншасы жұмысқа орналасты?». Бұл сұраққа КПО б.в. өкіліне жауап беру қиынға соқты. Менің ойымша, бұл жер қойнауын пайдаланушыға әлеуметтік инвестициялардың қаншалықты тиімді жұмсалғаны маңызды емес. Өнімді бөлу туралы негізгі келісім шеңберінде олар ӘИЖ-ға ақша бөлуге міндетті, ал жобалардың болашақ тағдыры оларды қызықтырмайды, – деп түсіндіреді Азамат Мусилов.
Қоғам қайраткері: КПО б.в.компаниясының әлеуметтік есептеулері есебінен салынған бірде-бір объект қалыпты техникалық сараптамадан өтпейді. Мәселен, мысалы, Оралдағы Шолохов көшесі осы инвестициялар есебінен 2023 жылы жөнделді. Төрт айдан кейін осы көшедегі асфальт бүліне бастады-Мусиловтың бұл туралы Әлеуметтік желілерде жарияланымдары бар.
– Әлеуметтік жобалардағы жұмыстардың сапасы төмен. БҚО-ның бірнеше аудандарында КПО б.в.-ның әлеуметтік инвестициялары есебінен дене шынықтыру-сауықтыру кешендері салынуда. Сонымен, Казталов ауданындағы ДШСК бірнеше жыл бойы тапсыра алмайды. Неліктен бұлай болады? Себебі бұл әлеуметтік жобалар халық пен биліктен жабық. Әлеуметтік нысанның құрылысын тексеру үшін жергілікті әкім де, ТКШ қызметкерлері де кіре алмайды.
Азамат Мусилов Қоғамдық кеңес мүшесінің «құжаты» да КПО б.в. әлеуметтік нысандарына есік ашпайтынын атап өтті. Оның айтуынша, КПО б.в. компаниясының әлеуметтік инвестициялары есебінен жөнделетін басқа нысандар келуге жабық.
– Барлық салынған әлеуметтік нысандар ТКШ, облыстық денсаулық сақтау, облыстық білім бөлімдерін теңгерімге береді. Егер оларда бұзушылық болса, онда осы жобалар бойынша барлық проблемалық сәттерді мемлекеттік органдар алады. Егер құрылыс немесе жөндеу кезеңінде мемлекеттік органдар КПО б.в. әлеуметтік нысандарына тексерулермен кіре алса, онда проблемалық объектілер әлдеқайда аз болар еді деп санаймын. Бұл арада облыс тұрғындары әлеуметтік инвестиция орнына «белгісіз бірдеңе» алады, – дейді Мусилов.
КПО б.в. компаниясының өзі, Мусиловтың айтуынша, өзінің әлеуметтік жобаларын қадағаламайды. Оларда әлеуметтік нысандар менеджері бар, бірақ,ол нысандарда болмайды. Қоғам қайраткері КПО б.в. әлеуметтік жобалар менеджері аудандардағы ДШСК жобаларына баруға міндетті екенін түсіндіреді, бірақ ол олай етпейді.
Ол сапасыз әлеуметтік жобаның мысалы ретінде Әлия Молдағұлова атындағы көшені асфальттауды келтіреді-бұл әлеуметтік жоба жасалды және қайта жасалды, оған екі мердігер ауысты, бірақ жұмыс сапасына ешқашан қол жеткізілген жоқ. Жол тапсырылды, бірақ ол нормативтерге сәйкес жасалмады. Мусилов қоғам қайраткерлері оны тексеру үшін жолға келгенде, КПО б.в. компаниясының әлеуметтік жобалар жөніндегі менеджері олардан жол вагонында жасырынғанын еске алады.
КПО б.в. әлеуметтік жобаларына қомақты қаражат бөледі – жыл сайын кемінде 10 млрд теңге. Бірақ құрылыс сапасы ақсап тұр. Себебі, КПО б.в. компаниясы әлеуметтік жобаларға бөлетін ақшаны ешкім бақыламайды, – дейді Мусилов.
– Мен КПО б.в. компаниясының бас кеңсесіне және Үкіметке жер қойнауын пайдаланушылар есебінен қаржыландырылатын жобаларды жергілікті атқарушы органдарға, оның ішінде облыстың қоғамдық кеңесінің мүшелеріне тексеру үшін қолжетімді ету туралы ұсыныспен алты рет хат жібердім. Бірақ сиқыршылар айтқандай, бұл жобаларда күшті қорғаныс бар. Маған жер қойнауын пайдаланушылармен шарт жасасу кезінде мемлекет оларға толық құпиялылық шартын қойды деген жауаптар келді.
Сонымен, БҚО-да КПО б.в.-ның әлеуметтік инвестициялары есебінен қандай әлеуметтік жобалар іске асырылатыны туралы шешім қабылдаудың артында кім тұр?
Бұл сұрақтың жауабын БҚО қоғамдық кеңесінің мүшесі Азамат Мусилов білмейді.
Жер қойнауын пайдаланушылардың әлеуметтік жобаларға аударымдар бойынша міндеттемелері өнімді бөлу туралы Негізгі Келісімде жазылған және КПО б.в. бұл ақшаны ізгі ниетпен аудармайды, — деп пайымдайды ол.
— Ақиқатында – бұл біздің халқымыздың ақшасы, және КПО б.в.-дан бұрынғы президент Назарбаев таққан тәжді алып тастау керек. Бірақ мемлекет халықты оларды бөлуге қатысу мүмкіндігін жауып тастады.
Қоғам қай жерде КПО б.в.-ның әлеуметтік инвестицияларының бір бөлігін бағыттауды ұсынар еді?
Ол осы ақша есебінен ондаған жылдар бойы тұрғын үйге кезекте тұрған жетім балаларды пәтерлермен қамтамасыз етуге болады деп жауап береді. Немесе мүмкіндігі шектеулі адамдардың өмір сүру жағдайларын жақсарту.
– КПО б.в компаниясының әлеуметтік аударымдарының иесі халық емес, облыс әкімдігі болып табылады. Мен бұл мәселені Үкімет алдына қойдым: «неге БҚО халқы ақпаратқа қол жеткізе алмайды және КПО б.в. әлеуметтік аударымдарының қаражатын және басқа жер қойнауын пайдаланушылар «Ақжайық» жеке қорының шотына аударатын қаражатты БАҚЫЛАУДА шектелген? Маған Склярдың қолы қойылған жауап келді, одан маған бұл ақшамен ештеңе түсініксіз екені белгілі болды, – деп қорытындылады Азамат Мусилов.
«Эхо» ҮЕҰ бағдарламалық директоры Мария Лобачева 10 жылдан астам уақыт бойы мұнай өндіру саласының ашықтығы мәселелерін зерттеп келеді.
– Біз еліміздің әртүрлі өңірлерінде жер қойнауын пайдаланушы компаниялардың әлеуметтік-инфрақұрылымдық жобалары туралы ақпараттың қаншалықты қолжетімді екендігі туралы сауалнама жүргіздік. Егер бұрын Президент Әкімшілігінің тапсырмасы бойынша әкімдіктер ӘИЖ-ны жұртшылықпен және өндіруші компаниялармен талқылаған болса, қазір бұл тәжірибе барлық өңірлерде жоғалып кетті. Шамасы, Президент әкімшілігі бұдан былай мұндай тапсырма шығармайды және жергілікті әкімдіктер жер қойнауын пайдаланушылардың әлеуметтік инвестицияларын қайда бағыттау керектігі туралы өз бетінше шешім қабылдайды, – дейді Мария Лобачева.
Сарапшы қазақстандық тараптан өңірлерде жер қойнауын пайдаланушылардың әлеуметтік жобаларын іске асыру жөніндегі ұсыныстарды «PSA»ЖШС талдайтынын түсіндіреді.
Бұл компания Қазақстанды ӨСК жобаларында – Қарашығанақта, Қашаған, теңізде, Дүнгеде ұсынады және ӘИЖ сәйкестігін тексереді. 20 жылдан астам уақыт ішінде жер қойнауын пайдаланушы компаниялардың әлеуметтік инвестицияларды ұтымсыз пайдалануы, өңірлерде сапасыз ӘИЖ бойынша тергеулер туралы бірде-бір факті «PSA» ЖШС сайтында жарияланған жоқ.
– Өз тәжірибемізде біз мұнай өндіретін өңірлердегі халықтың жобаларға-оларды қалай іріктеуге қатысты үлкен сұрақтарына тап боламыз. Адамдар жобалардың өте қымбат екендігіне алаңдайды және оларды жүзеге асыру кезінде сыбайлас жемқорлық қаупі бар. Сондай – ақ, бұл жобалар халық арасында сұранысқа ие болмағандықтан немесе өңірдің қажеттіліктері үшін бірінші кезектегі болып табылмайтындығына байланысты жұмыс істемейтін жағдай болуы мүмкін, – дейді Мария Лобачева.
Сарапшы ӘИЖ пайдалануға берілгеннен кейін әкімдіктердің балансына «отырады», мемлекеттің меншігіне айналады деп пайымдайды. Бұл ретте іске асыру барысында олар мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын жобалар үшін көзделген стандартты бюджеттік циклден өтпейді. Бұл жобаларды мемлекет тарапынан бақылау жоқ. Міне, оның пікірінше, сыбайлас жемқорлық компоненті пайда болады: қоғам мен мемлекет әлеуметтік жобаның қалай жүзеге асырылып жатқанын, құрылыстың қаншалықты сапалы жүріп жатқанын, ақшаның қаншалықты ұтымды жұмсалатынын бақылай алмайды.
Мария Лобачева жер қойнауын пайдаланушылардың келісімшарттарының көпшілігінде олар туралы Әлеуметтік инвестициялар жергілікті бюджеттерге түсуі керек деп айтады, бірақ әлі де ӨСК аясында бұл ақша қоғамның бақылауында емес. ӘИЖ туралы ақпарат құпия болып қалады, қоғамнан жабық.
Жұртшылық жер қойнауын пайдаланушылардың әлеуметтік-инвестициялық жобалар бойынша шығындары өтелетінін атап өтті.
Қарашығанақ бойынша ашық қолжетімділікте ҚР Үкіметінің КПО б.в.компаниясы бірнеше ӘИЖ – ны іске асыруы тиіс деген қаулысы бірнеше рет жарияланды және олар бойынша барлық шығындар Қарашығанақ мұнай және газ кен орнындағы мемлекет үлесінен шикізат есебінен өтелетін болады.
– Қазір бізде мұндай сурет бар. Мемлекет жер қойнауын пайдаланушыға сатылған ӘИЖ үшін ақша береді. Бірақ жұртшылық бұл жобаларға қол жеткізе алмайды, жобаны таңдауды да, оны жүзеге асыру барысын да бақылай алмайды. Бұл заңнамадағы, жер қойнауын пайдаланушы компаниялар тарапынан келісімшарттық міндеттемелердің орындалуына мемлекеттік мониторингтегі осындай орасан зор олқылық.
Облыс әкімдіктері жер қойнауын пайдаланушылардың іске асыруы үшін әлеуметтік жобаларды өздері таңдайды, өкінішке орай, азаматтық қоғамда әкімдіктерді осы жобаларды таңдау кезеңінде жұртшылықпен талқылауға шақыратын ешқандай құрал жоқ. Ұлттық кеңес арқылы біз өнеркәсіп және құрылыс министрлігіне, энергетика министрлігіне жүгініп, өңірлердегі адамдарға өз аймақтарында мұнай-газ консорциумдары қандай септерді сататынын өздері таңдауға мүмкіндік бердік. Бірақ бұл мәселе көптеген жылдар бойы «ауада ілулі» және ешқандай жолмен шешілмейді», – дейді»Эхо» ҮЕҰ бағдарламалық директоры.
Людмила КАЛАШНИКОВА
Темірлан Иманғалиевтің түсірген суреті мен бейнесі
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ: БҚО-да КПО б. в. компаниясының әлеуметтік жобаларына 4 жыл ішінде 40 млрд теңгеден астам қаражат жұмсаған
БҚО билігі ҚПО б.в. әлеуметтік инвестицияларының тағдырын шешетіндердің есімдерін жасыруда
