БҚО да екі жыл бойы 90 теңгеден әлеуметтік нан пісіруге арналған астық пен ұнның жылдық қоры қалып қойған

2022 жылы облыс бюджетінен I сортты ұн және аз қамтылған отбасылар үшін бір нанға 90 теңгеден нан пісіру үшін «Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы «ҰК» АҚ-да 15,9 мың тонна астық сатып алуды субсидиялауға 399 млн теңге бөлінді. БҚО бойынша Тексеру комиссиясының аудиторлары екі жылдан астам уақыт өткеннен кейін облыс бойынша пайдаланылмаған әлеуметтік ұн мен астықтың жылдық көлемі 7,271 мың тоннаны құрайтынын анықтады. Нәтижесінде нанды арзандатуға бөлінген 181,788 млн теңге бюджет ақшасы (субсидияланған соманың 45,5%) ысырап болды, ал облыс аудандарындағы мұқтаж отбасылардың әлеуметтік нанға қол жетімділігі жоқ.

Бұл ақпарат БҚО бойынша Тексеру комиссиясының отырысында – «БҚО ауыл шаруашылығы басқармасы» ММ және «Аqjaiyq «әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы»АҚ 2021-2025 жылдарға арналған ҚР агроөнеркәсіптік кешенін дамыту жөніндегі ұлттық жобаны іске асыру тиімділігінің мемлекеттік аудитінің қорытындысы бойынша айтылды.

Облыстың тексеру комиссиясының мүшесі Есбол Қисметов 2022 жылы ауыл шаруашылығы басқармасына БҚО бюджетінен «Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы «ҰК» АҚ-ның 15 973,8 тонна астық сату бойынша шығындарын өтеуге 399,345 млн теңге бөлінгенін айтты.

Бюджет ақшасын бөлу бір мақсатты көздеді – 1-сұрыпты бидай ұнынан жасалған (әлеуметтік) нысанды нанға бағаның өсуіне жол бермеу.

Осы астықтан дайындалған барлық ұнды облыстың екі ұн тартатын комбинаты – «Белес-Агро» ЖШС және «Желаев КХП» АҚ – облыс бойынша наубайханаларға белгіленген бағамен – килограмына 135 теңге сатуға тиіс болды.

Бұл ретте, Есбол Қисметов атап өткендей, астықты өткізу шарттарында ұн тарту ұйымдарының ұнды шекті бағадан жоғары емес және оны нысаналы пайдалану жөніндегі міндеттері мен жауапкершілігі заңды түрде жазылмаған.

Ұн тарту ұйымдары БҚО ауыл шаруашылығы басқармасының атына 2022 жылғы наурыздағы хаттармен бөлінген азық – түлік бидайының көлеміне сәйкес бірінші сұрыпты ұнды 1 кг үшін 135 теңге, бидай кебегін-1 кг үшін 50 теңгеден сатуды қамтамасыз ететіндерін хабарлады.

Ұн тарту ұйымдарының астықты мақсатты пайдалануы туралы есептерге сәйкес 2024 жылдың 1 жартыжылдығының соңында «Белес-Агро» ЖШС және «Желаев КХП» АҚ «Азық-түлік корпорациясы ҰК» АҚ-дан 10 484,2 тонна арзандатылған астықты өңдеді (65,6%), 7 339,0 тонна бірінші сұрыпты ұн алды, оның 6 091,8 тоннасы наубайханаларға сатылды (83,0%). Өңделмеген астықтың қалдығы 5 489,6 тоннаны құрайды, ол үшін 137,240 млн теңге субсидияланды. Қоймаларда сатылмаған бірінші сұрыпты әлеуметтік ұнның қалдығы 1 247,2 тоннаны (1 781,7 тонна астық) құрады, ол үшін облыс бюджетінен 44,548 млн теңге субсидия төленді.

– Ұн тарту ұйымдарына астық сатылған сәттен бастап екі жыл өткеннен кейін нысаналы мақсаты бойынша пайдаланылмаған әлеуметтік астық пен ұнның көлемі 7 271,31 тоннаны құрады. Ақшалай түрде бұл әлеуметтік ұнды арзандатуға бөлінген 181,788 млн теңге (субсидияланған соманың 45,5%). Халықтың әлеуметтік осал топтары үшін бұл ұннан 90 теңгеден әлеуметтік нан пісірілмеген, – деп түйіндеді Есбол Қисметов.

Тексеру комиссиясының мүшесі осы жағдайды талдау барысында олар ауыл шаруашылығы басқармасы, ұн тарту комбинаттары және аудандар мен Орал қаласының әкімдері арасында 2022 жылғы маусымда меморандумдарға қол қойылғанын түсіндірді, оған сәйкес әкімдіктер ұн тарту ұйымдарына арзандатылған ұнмен қамтамасыз ету үшін наубайханалардың тізімін береді. Өз кезегінде наубайханалар одан 1 сортты нан пісіруі керек, салмағы кемінде 550 грамм, бір нан 90 теңгеден аспайды.

2024 жылдың 1 қаңтарында арзандатылған ұнның 68,6% – Орал наубайханалары алды.

Облыс аудандарында наубайханалардың көпшілігі әлеуметтік нан пісірмейді.

Мәселен, Сырым ауданында 2022 жылдың маусым айынан бастап наубайханалар ұн тарту комбинаттарынан әлеуметтік ұн сатып алуды тоқтатты, ал табысы аз отбасылар үшін 90 теңгеден нан өндірілмейді.

Теректі ауданында наубайхананың арзандатылған ұны нан пісіруге емес, халыққа үстеме бағасыз сатылды.

БҚО Жәнібек және Казталов аудандарында мемлекет субсидиялаған 1-сұрыпты ұннан жасалған әлеуметтік нан бір нанға 90 теңгеден емес, 100-170 теңгеден сатылды.

Аудиторлар сонымен қатар Жәнібек және Шыңғырлау аудандарында әлеуметтік нанның салмағы 550 граммның орнына 400-450 грамм екенін анықтады.

Есбол Қисметов Сырым, Теректі, Жәнібек, Казталов және Шыңғырлау аудандарында жергілікті әкімдіктер «1-сұрыпты бидай ұнынан жасалған нысанды нанның бағасын тұрақтандыру жөніндегі шаралар туралы»меморандумдардың мақсаттарын сақтауды қамтамасыз еткенін мәлімдеді.

Аудиторлар арзандатылған ұн алған 35 наубайхана ұйымының тек 19-ы ғана ұзақ сақталмайтын нан-тоқаш және ұн кондитерлік өнімдерін өндіруге тиісті құжаттары бар екенін анықтады, тағы 16-да экономикалық қызмет бағыты нан пісірумен байланысты емес.

Сонымен қатар, БҚО бойынша санитарлық-эпидемиологиялық бақылау департаментінің жауабына сәйкес, әлеуметтік нан пісіруге міндеттелген 35 наубайхана ұйымының 21 наубайханасында санитарлық-эпидемиологиялық қорытынды жоқ. Аудиторлар облыстың санитарлық-эпидемиологиялық бақылау департаментіне санитарлық-эпидемиологиялық қорытындыларсыз жұмыс істейтін осы наубайханаларды жауапкершілікке тартуды талап ететін хат жолдады.

БҚО ауыл шаруашылығы басқармасының ауыл шаруашылығы өңдеу бөлімінің басшысы Миржан Маутов әлеуметтік нан пісіруге арналған 1 сортты ұнды арзандатуға субсидия көлемі 2022 жылы облыс бюджетінен 1 жыл мерзімге бөлінгенін мойындады. Бірақ үшінші жылы наубайханалар арзандатылған ұнның бөлінген көлемін игерген жоқ.

Маутов 2022 жылдың аяғында, 2023 жылдың басында ресейлік ұн «Азық-түлік корпорациясы»АҚ-дан бюджетпен субсидияланған ұннан төмен бағамен аймаққа түсе бастағанын түсіндірді. Сондықтан аудандардан келген көптеген наубайханалар әлеуметтік ұн сатып алуды тоқтатты-оны килограмына 135 теңгеден алу, аудандарға 200-300 шақырымға жеткізу және одан арзан нан пісіру тиімсіз.

– Қалада наубайханалар арзандатылған ұнды қуана сатып алады, ал әлеуметтік нанды сату үнемі «Желаев нан» және Орал нан»наубайханаларында жүреді. Облыс аудандарында арзандатылған ұнның сатылуын бақылау аудан әкімдіктеріне бекітілді-жергілікті билік наубайханалардың аз қамтылған отбасылар үшін арзан әлеуметтік нан пісіруін реттеуі керек. Біз өз тарапымыздан міндеттемелерді орындаймыз – «Азық-түлік корпорациясы» АҚ, облыс әкімдігі және ұн тарту комбинаттары арасында жасалған үшжақты меморандум шеңберінде арзандатылған астық элеваторларға жіберілді. Әлеуметтік ұн бар. Әлеуметтік нан пісіретін барлық наубайханаларға оны белгіленген бағамен – килограмына 135 теңгеден босатады, – деді БҚО ауыл шаруашылығы басқармасының ауыл шаруашылығы өңдеу бөлімінің басшысы.

– Егер аудандар әлеуметтік нан пісіруге мүдделі болмаса, онда неге бюджет ақшасын жұмсап, астық сатып алуды осындай үлкен көлемде субсидиялау керек? – Есбол Кисметов нақтылайтын сұрақ қойды. – Егер аудандарда сұранысқа ие болмаса, 1 сортты арзандатылған ұнды тек Орал үшін қалдыру керек.

Алайда, ауыл шаруашылығы басқармасының өкілі бұл мәселені түсініктемесіз қалдырды.

БҚО бойынша тексеру комиссиясы Сырым, Теректі, Жәнібек, Казталов және Шыңғырлау аудандарының әкімдеріне мұқтаж адамдар оны қолжетімді бағамен сатып алуы үшін, ал бюджет ақшасы ысырап етілмеуі үшін «1 – сұрыпты бидай ұнынан жасалған нысанды нанның бағасын тұрақтандыру жөніндегі шаралар туралы» меморандумдардың мақсаттарын сақтау жөнінде ұсыныстар жібергенін атап өтті.

Людмила КАЛАШНИКОВА

Фото Темірлан Иманғалиев