«Таңдау жасау мүмкіндігі үгіт-насихаттың көлеңкесінде қалады». АЭС және қазақстандықтардың экологиялық құқықтары жөніндегі референдум туралы

Қазақстанда 6 қазанда АЭС жобасы бойынша референдум өтеді. Билік «ел өміріндегі әрбір маңызды қадам жұртшылықпен бірге қабылданады» деп мәлімдейді және халыққа атом электр станциясын салу керек пе, жоқ па, соны таңдау құқығы беріледі.

Құқық қорғаушылар азаматтардың экологиялық құқықтары шектеулі деп санайды, — деп жазады «Азаттық»басылымы.

Қазақстан АЭС салу бойынша шешім қабылдау кезеңіне жақындап келеді. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің» халыққа жолдауында » 2 қыркүйекте референдум 6 қазанда өтетінін мәлімдеді.

«Алдағы референдум кең ауқымды жалпыұлттық диалогтың тағы бір айқын көрінісі болмақ. Шын мәнінде, бұл – «Халық үніне құлақ асатын мемлекетке» тән сипат. Біз осындай қадамдар арқылы жаңа қоғамдық-саяси мәдениеттің негізін қалаймыз. Маңызды мемлекеттік шешімдер қабылдаудың жаңа үлгісін жасаймыз» деді Тоқаев.

6 қазанда өтетін референдумға бір сұрақ қойылады: «Сіз Қазақстанда атом электр станциясының құрылысымен келісесіз бе?».

Орталық сайлау комиссиясы АЭС бойынша референдум өткізу үшін 15,5 миллиард теңге қажет болатынын мәлімдеді.

Биылғы жылы атом электр станцияларын салу мәселесі бойынша көпшілік талқылау республиканың кем дегенде 20 қаласында өтті. Ұйымдастырушылар талқылау барысында «атом энергетикасы және атом электр станциялары туралы толық ақпарат»берілгенін айтты. Алайда, кейбір белсенділер науқанды қатты сынға алып, оны «Энергетика министрлігінің атом электр станциясын қолдау жөніндегі үгіт-насихат науқаны»деп атады.

Қазақстандағы қоғамдық пікірталас аясында экологтар «Энергетика министрлігінің АЭС салу мәселесі бойынша жария талқылау процесіне өрескел араласуы» және азаматтардың еркін ерік білдіру құқығын бұзу туралы мәлімдеме жасады.

– Біріншіден, мұндай талқыға қатысу құқығы бұзылды, себебі мен жұртқа аймақтарда мұндай талқы өтетіні жөнінде не өте кеш немесе мүлде ақпарат берілмеген көп фактіні білемін. Екіншіден, Орхус конвенциясы кепілдік беретін ескерту-пікірді еркін жеткізу құқығы бұзылған. Талқыларда қысым болғанын білеміз. Регламентті қатты шектеді. Екі минут ішінде адам не айта алады? Кейбірі толқып, көкейіндегі күмәнді айта алмады. Ал бір мезетте спикерлерге шектеу болған жоқ, – деді эколог Светлана Могилюк.

Оның айтуынша, бұл жағдайда азаматтардың толық ақпарат алу құқығы бұзылады, өйткені АЭС туралы өте субъективті ақпарат беріледі. «Таңдау жасау мүмкіндігі үгіт — насихаттың көлеңкесінде қалады», – деп санайды ол.

«Жария талқы кезінде айтылған ақпараттар, ақпарат құралдары мен блогерлердің материалдары барлығы жалаң талқылау. Ешқандай құжат жоқ, қарап көретін шынайы зерттеулерге ешқандай сілтеме берілмеген. Бұл үгіт-насихат. Шешім қабылдауға мүмкіндік беретін ақпарат деп айта алмайсыз», – деді эколог.

Билік өкілдері АЭС туралы ақпарат біржақты тәртіппен беріледі деген пікірмен келіспейді. Жақында басқарушы Amanat партиясы атом электр станциясын салғаны үшін Халықтық штабтың ресми сайтын таныстырып, онда «адамдарды толғандыратын сұрақтарға жауаптар бар»деп мәлімдеді.

Осы бөлімдегі «Жиі қойылатын сұрақтар» бөлімінде келесі сұрақтар келтірілген: «кейбір елдер АЭС-тен бас тартады және оларды тоқтатады, біз неге атом электр станциясын салуды қолдаймыз?», «АЭС құрылысы Қазақстанның басқа мемлекеттерге саяси тәуелділігін арттыра ма?». «АЭС құрылысы Қазақстанның басқа мемлекеттерге саяси тәуелділігін арттыра ма?» Қазақстанда АЭС салу басқа мемлекеттерге саяси тәуелділікті арттырмай, энергетикалық егемендікті нығайтуға ықпал етеді»деген қысқа жауап берілді.

Өткен жылдың қазан айында DEMOSCOPE қоғамдық пікір экспресс-мониторингі бюросы жүргізген сауалнама нәтижелері қазақстандықтардың 46,6% — ы АЭС құрылысын қолдайтынын, ал 37,7% – ы қарсы екенін көрсетті.

Ал 7-18 тамызда Президент жанындағы Қазақстандық стратегиялық зерттеулер институтының атынан жүргізілген телефон сауалнамасы респонденттердің 53,1% – ы АЭС құрылысын қолдайтынын, респонденттердің 32,5% – ы АЭС-ке қарсы екенін айтты. Олар негізінен апаттардан және қоршаған ортаға жағымсыз әсерлерден қорқады деп жауап берді. Телефон арқылы жүргізілген сауалнамаға 1200 адам қатысты. Респонденттердің 14,4% – ы әлі таңдау жасамағанын айтты.

Қысқартумен жарияланған. Толығымен «Азаттықта«