«Соғыссыз-ақ, быт-шыты шығып қираған үйлерді көресің» – Оралдағы саяжай учаскелерінің иелері биліктен саяжай үйлерін жабайылықпен бұзуды тоқтатуды сұрайды (ВИДЕО)

Бір айдан бері «Стеновик» саяжайының тар көшелерінде скреперлер, бульдозерлер, «Камаздар» жұмыс істейді – ауыр техника су тасқынынан зардап шеккен 100-ден астам үйді қиратты, олардың иелеріне қалада жаңа тұрғын үй берілді. Мұнда жарық, газ өшірілді. Ол жерден понтонды да алып кетті, оның көмегімен адамдар өз учаскелерін суаруды ұйымдастырды. Мұнда жер өңдеп, тек жазғы маусымда тұрған жазғы тұрғындар өздерінің бау-бақша серіктестігінің қалай қирап жатқанын үреймен қарайды. «Стеновиктің» үлкен полигонға айналуынан үлкен қорқынышпен, олардың «Комарово» серіктестігінің көршілері бақылайды — көп ұзамай барлық техника оларға көшеді және бұл жазғы тұрғындар бірдей ауқымды қиратуды күтеді. Орал әкімдігі тұрғын үйге жарамсыз үйлерді бұзуға ғана қатаң бейімделген – бұл жұмыстарға 400 млн теңге бөлінген және бюджеттен тағы 1,8 млрд теңге іздестіруге тура келеді.

– Бұл қорқынышты. Соғыс жоқ, қирандыларды көріп тұрсың, – деді «Комарово» серіктестігінің жазғы тұрғыны Оксана Кабанкина «ОА» журналистері «Стеновик», «Комарово», «Дорожник» және «Автомобилист» бау-бақша серіктестіктерінің өкілдерімен кездесуге келгенде. – Бұл дұрыс емес шешім-адамдар қыста да тұрған барлық саяжайларды бұзып, жазғы саяжай үйлерін полигонға айналдыру. Мен «Стеновик»саяжайынан өтіп бара жатқанда, мені үрей биледі. Қазір барлық саяжайлар нөлге дейін жойылуда. Серіктестік бомбалаудан кейінгі сияқты. Ең жаманы, оларды ешкім қалпына келтірмейді.

«Комарово» саяжайындағы әйелдің көршілері журналистерге өздерінің серіктестіктеріндегі саяжай үйлерінің мұндай жойылуынан қорқатындықтарын ашық айтты, бұл қазір «Стеновикте»болып жатыр.

Бұл массивтегі барлық құрылыс қоқыстары қазір құнарлы жер қабатымен араласып жатыр. «Камаздар» мен бульдозерлер барлық тар көшелерді қиратты. Жарық жоқ-электр бағаналарының көп бөлігінен сымдарды алып тастады.

-Осындай қиратудан кейін біреу «Стеновикке» осы жерден саяжай сатып алу үшін келе ме? Бақша қоғамдары адамдарға қызанақ, алма, алмұрт отырғызу үшін құрылды. Бұл біздің балаларымызға өте қажет. Әкімдік саяжай үйлерін бұзу туралы қаулысымен барлық саяжай қоғамдарын түп – тамырымен жойып жатыр, – деді жиналған жазғы тұрғындар.

«Стеновик» саяжай серіктестігі төрағасының міндетін атқарушы Ғалия Филлипчук олардың аумағында 264 саяжай үйі салынғанын айтты.

Онда қыста 180 отбасы тұрды. Қазір бұл отбасылардың барлығы дерлік су басқан үйлердің орнына пәтер алды. Бүгінгі таңда мұнда «қыстайтындарға» тиесілі 100-ден астам үй бұзылды.

Жазғы саяжайда «жазда тұратындар» деп аталатын 25 отбасы қалды – негізінен 1979 жылдан бастап саяжайлар салып, оларда көкөністер мен жидектер өсірген қарттар.

Қазір «Стеновикте» суару жоқ. Осыған байланысты адамдар өз бақшаларын отырғызбайды.

– Үйлерді бұзу бір айға жуық уақыттан бері жүруде. Мердігерлер құрылыс қоқыстарының тауларын артта қалдырады. Бұл жағдайда олар учаскелердегі барлық металды жинайды, темір тордан қоршауларды шығарады-тізбектер. Көшелерден суға арналған барлық металл ыдыстарды, жалпы темір понтонды алды. Не үшін? Неге? Енді қалған жазғы тұрғындарға саяжайларды суаруды реттеу мүмкін емес-қозғалтқыштарды қоюға ештеңе болмайды. Иелері қалаға қоныс аударған үйлерден барлық электр сымдары кесілді. Қалған саяжайларды электрмен жабдықтауды ешкім қалпына келтірмейді. Біз мұны өзіміз жасай алмаймыз, өйткені бізде «жазғы тұрғындар» арасында тек әйелдер ғана бар, – деді Галия Филлипчук, Стеновиктегі үйлерді бұзу кезінде пайда болған мәселелер туралы.

Оның саяжайдағы көршілері – Басыревалар отбасы – биылғы жылы өз саяжайында өнім өсіре алған жалғыз адам.

Отбасында учаскені автономды сумен және электрмен қамтамасыз ету үшін тереңдік сорғысы мен дизель генераторы бар.

– Көршіміздегі үйлердің құлап жатқанын көру бізге ауыр тиеді. Бұл үйлерге иелік ететін «қысқы тұрғындардың» бір бөлігі өте жұпыны тұрды, тіпті үйлерінде газ болған жоқ, оларды ағашпен жылытатын. Қазір олар қоныс аударды, адамдардың өмір сүру жағдайларын жақсартты. Бұл жақсы. Бірақ өз учаскелерінде көкөніс бақшаларын өсіргісі келетін жазғы тұрғындар қалды. «Стеновик» серіктестігін сақтау керек, ол 1979 жылы құрылған. Күйеуім екеуміз көптеген жылдар бойы бау-бақша өсірдік. Саяжай-біздің үйіміз. Мұндағы барлық қарттар жасарады. Егер біз мұнда келмесек, пәтерлерімізде өз-өзімізге сыймаймыз. Бізге қала әкімдігі саяжайларды жоймай, өз бақтарымызды қалпына келтіруге көмектесуі керек, – деді Ольга Басырева.

Басыревтардың көршілері – Шкуратовтар биыл өз саяжайларын отырғызған жоқ. Олар тек ауланы құлаған ағаштар мен лай балшықтан тазартты.

– Тіпті жұбайыммен бірге саяжайды қалай ұстау керектігін білмейміз. Суару жоқ, жарық жоқ. Олар үнемі ұрлайды-соңғы 5 жылда бізді 5 рет тонады. Барлығын тастау өкінішті. Саяжайды анам 1996 жылы сатып алды. Бұл менің мұрам, анам туралы естелік. Біз жерде жұмыс істеуге дағдыланғанбыз. Бірақ су тасқыны кезінде бақша ағаштары, құлпынай – бәрі өлді. Енді біз бәрін қалпына келтіру керек пе деп ойлаймыз? Көптеген көршілер қалаға кетті, айналасындағылардың бәрі бұзылады, тоналады. Әкімдік «қысқы тұрғындарға» қамқорлық жасады, ал «жазғы тұрғындар» күйреудің арасында қалды. Егер мемлекет бізден саяжайды сатып алса, біз де осы жерден кетер едік, – деді Александр Шкуратов.

Галия Филлипчук «ОА» журналистеріне резервтік тоғанды көрсетті-оған бұрын су жиналатын-Ысқырық – таудан және Жайықтан. Бұрын балалар мұнда шомылып, балық аулайтын. Қазір оның суында 25 тұрғын үй бар. 2015 жылы қала әкімдігі тұрғын үй құрылысына арналған «Стеновикте» – резервтік тоғанның түбінде жер бөлді. Осы көктемде шатырына дейін су толған 25 үй салды. 24 үйдің иелеріне жаңа пәтерлер берілді. Тағы біреуіне-жаңа тұрғын үйден бас тартылды, өйткені үй иесінің анасына жазылған. Онда тұру мүмкін емес, үй әлі де суда тұр.

«Комарово» саяжай серіктестігінің төрағасы Татьяна Антонова журналистерге олардың массивінде адамдар 1965 жылдан бері жер өңдеп келе жатқанын айтты.

«Комаровода» – 175 саяжай. Олардың 130-ға жуығы бос емес.

Серіктестіктің 60 мүшесі биыл саяжайларға қызмет көрсету үшін шарттар жасасты.

Қалған жазғы тұрғындардың кейбірі жаз бойы келмеді, адамдар өздерінің саяжайларын қалпына келтіруге қаржы мен көңіл – күйге ие емес – әсіресе жазғы тұрғындар келесі жылы су тасқыны жағдайы қайталанады деп қорқады-және массивтер биылғы жылдағыдай су астында қалады.

34 отбасы «Комаровода» жыл бойы тұрды. Қазір «қысқы тұрғындар» арасынан жазғы тұрғындардың 33 отбасы су басқан үйлердің орнына пәтер алды. Тағы бір отбасы баспанасыз қалды-олар бойынша мәселе қала әкімдігінде шешілуде.

Татьяна Антонова жаңа баспана алушылардың арасында жазда ғана Комаровода тұрып, қыста қалаға көшіп келген жазғы тұрғындардың отбасылары болғанын түсіндірді. Осындай 5-6 отбасы да жазғы үйлердің орнына жаңа пәтерлер алды.

Нәтижесінде, Комароводағы 40 – қа жуық үй бұзылуы керек – алдағы күндері 4 саяжай бұзылады, ал жаңа аптадан бастап тағы 11 үй бұзылады.

– Бізде көптеген сұрақтар бар, бірақ жауап жоқ. Қазір қалада тұрғын үй берілген адамдардың саяжай үйлері қала әкімдігінің меншігіне айналды. Неліктен оларды бау-бақшаға жалға беруді және бұзбауды бастау мүмкін емес? Адамдар оларды тәртіпке келтірсін, тек жазда олар өздерінің саяжайларында жұмыс істеген кезде өмір сүреді. Біз, «жазғы тұрғындар», жойылу саясатына қанағаттанбаймыз. Мүмкін, егер көктемде су тасқыны болмаса, біреу саяжай өсіргісі келеді. Бірақ құрылыс қоқыстарымен жабылған бос жерді кім сатып алады? Әкімдік егер бос үйлер қалса, оларға үйсіздер қоныстанатынын айтады. Мұнда үйсіз адамдар болмайды. Біз қақпаны қалпына келтіріп жатырмыз, қыста тәулік бойы күзетші болады. Мұнда ешкім көтерілмеуі үшін бейнекамераларды кіреберіске қоямыз, – деді «Комарово»саяжай серіктестігінің төрағасы.

Татьяна Антонова көптеген жерлерде серіктестіктің айналасындағы бөгет жұқарғанын атап өтті – жазғы тұрғындарға биліктен жүк техникасы түрінде көмек қажет-саяжайларды Жайықтың төгілуінен қорғау үшін жағалауды нығайту.

«Комарово» жазғы тұрғындары техникамен Зачаган округінің әкімі Аққали Әубекеров көмектесетінін айтты. Ол жазғы тұрғындардың алғашқы шақыруы бойынша келеді, ағымдағы мәселелерді шешуге көмектесуге тырысады, массивте көлемді қара жолдар жасады.

Бірақ Зачаганск әкімдігі бөлген техника әлі де жеткіліксіз.

– Біз өз серіктестігімізді қалпына келтіру үшін жұмыстанып жатырмыз. Біздің төраға Татьяна Антонова электрмен жабдықтауды жолға қойды – су тасқынынан кейін бізде жарық бар. Газ да қалпына келтірілді. Біз өз күшімізбен сумен жабдықтауды жолға қойдық-бізде саяжайларды суару бар. Бірақ қазір бізге жақын маңдағы Стеновик қоғамындағы үйлерді бұзатын ауыр техниканың серпілісі келе жатыр. Біз бұл техниканы тоқтату үшін баррикадалармен шығамыз. Өз есебінен біз барлық инженерлік желілерді ұстаймыз, бәрін қалпына келтіру, күзет жалдау үшін саяжайларды күтіп ұстау үшін төлемді 1,5 есе көтердік. Бұл «Камаздар», бульдозерлер, скреперлер өз жолында газ желілерін сыпырып, суару құбырларын бұзады. Егер олар мұнда үйлерді қирата бастаса, онда олар кеткеннен кейін біз бәрін өз есебінен қалпына келтіруге тура келеді, – деп «Комарово»саяжай серіктестігінің мүшесі Надежда Каменева ашуланды.

Жазғы тұрғындар мұнда қожайындармен келісіп, құрылыс материалдарын алып кететіндерін айтқан тонаушылар көп келетінін айтады. Бұл жағдайларда «жазғы тұрғындар» учаскелік полицейлерді шақырады, өз саяжайларынан емес құрылыс материалдарын әкетуге тырысатындарды өз күштерімен ұстайды.

– Біздің Зачаган полициясына үлкен рахмет – олар әрқашан осында, бізді қолдайды. Бөтен біреу саяжай қоғамынан құрылыс материалдарын алып кеткісі келгенде, полицейлер келеді, – деді жиналған жазғы тұрғындар.

«Дорожник» саяжай серіктестігінің төрағасы Мұхамбет Давыдов көршілерін де қолдады, бұл билік саяжайларда ештеңені бұзбауы керек. Бәрі сол күйінде тұрсын. Қала әкімдігі алып қойылған учаскелерді саяжайлармен айналысқысы келетіндердің барлығына сатсын немесе жалға берсін.

– Колхоздар мен совхоздар әлдеқашан қираған. Қаланың айналасында тек саяжай серіктестіктері қалды-адамдар өздері үшін және сату үшін көкөністер мен жидектер өсіретін соңғы орын. Неліктен жазғы саяжайдың қалдықтарын жою керек? Бізге әкімдікте алынатын жерлердің мәртебесі анықталмағанын айтады. Бұл мәселені шешу жаңа жылға кейінге қалдырылды. Алынған учаскелер орман шаруашылығының меншігіне беріле ме, әлде жай ғана жер мемлекеттік қорға ауыса ма, белгісіз. Бұл жерлерге – ТКШ немесе орман шаруашылығына кім қамқорлық жасайды? Шөп қазірдің өзінде биіктігі 1,5-2 метр болатын саяжайларда өсті, ертең ол кебеді, өрт қаупі жоғары болады. Егер өрт шықса, қалған саяжайлар өртеніп кетеді. Тәркіленген учаскелерге кім қамқорлық жасайтынын шұғыл түрде шешу керек. Саяжай серіктестіктерінің өздері бұл жұмысты тартпайды, – деп атап өтті Мұхамбет Давыдов.

«Стеновик» және «Комарово» серіктестіктерінің жазғы тұрғындары бірнеше серіктестік біріксе жақсы болар еді деп ойлады: бір жерде газ жоқ, бір жерде жарық жоқ, бір жерде жазғы тұрғындардың аз саны ғана қалды. Барлық «жазғы тұрғындарды «»Комароводағы» бос үйлерге көшіруге болады.

– Біз де өз қоғамдарымызда бірлестік туралы ойлаймыз-осы жексенбіде «Дорожник» пен «Космостан» жазғы тұрғындардың кездесуін өткізуді жоспарлап отырмыз – біріншісінде 90 – нан 37 саяжай қалды, екіншісінде-78-ден 53-і ғана. Біз саяжай қоғамын сақтау үшін бірігуге тырысамыз, – деді Мұхамбет Давыдов.

Саяжайдағы «жазғы тұрғындар» күйіне сөйледі: оларға әр саяжай үйін бұзу үшін әкімдік мердігерлерге 1,7 миллион теңге төлейді дейді. Жазғы саяжайларды дамытуға жұмсалатын үлкен ақша-ескі электр желілері мен ескі суару жүйелерін ауыстыру. Үйлерді бұзуда көптеген ауыр техникалар жұмыс істейді, бұл бөгеттерді толтыруға пайдалы болар еді. Бірақ билік саяжай массивтерін сақтауға емес, оларды жоюға назар аударды.

Орал қаласы әкімінің орынбасары Жандос Дүйсенғалиев «ОА» – на бүгінгі таңда қалалық ТЖ резервінен тұруға жарамсыз деп танылған саяжай үйлерін бұзуға 400 млн теңге бөлінгенін хабарлады. Алайда үйлерді толығымен бұзу үшін 2,2 млрд теңге қажет (!). Бұзуға жататын үйлердің жалпы саны тұрғын үй комиссиясының шешіміне және техникалық тексеру нәтижелеріне сәйкес 2300 құрайды. Қазірдің өзінде 659 саяжай бұзылды.

Сметаға сәйкес, әрбір саяжай үйін бұзу қала бюджетіне 950 мың теңгені құрайды.

Бүгінгі таңда 21 мердігер компания саяжай үйлерін бұзумен айналысады. Олардың міндеттеріне тұрғын үйге жарамсыз құрылыстарды бұзу және шығару кіреді. Электр және газ желілерін бөлшектеу мердігерлердің міндетіне кірмейді, бірақ үйлерді бұзу жұмыстарын бастамас бұрын олар ортақ газ құбырынан жекелеген саяжайлардың газ құбырларын кесіп, оларға штепсельдер қоюға міндетті.

Жандос Дүйсенғалиев септиктер бойынша әкімдік бұзылған үйлердің жанындағы септиктерді құрылыс қоқыстарымен толтыруға бұйрық бергенін атап өтті («Стеновик» тұрғындарының өздері журналистерге үйлерді бұзғаннан кейін бұзылған учаскелерде сол күйі қалдырылған септиктерді көрсетті – автор.ескерт.).

– ҚР заңнамасына сәйкес тұрғын үйге жарамсыз деп танылған барлық үйлер жер учаскелерімен бірге мемлекет балансына көшуге тиіс. Алайда, қазір бұл учаскелерді кім басқаратынын белгілейтін қабылданған нормативтік-құқықтық актілер жоқ, – деп түсіндірді Жандос Дүйсенғалиев.

Қала әкімінің орынбасары қала әкімдігі тұруға жарамсыз деп танылған саяжай үйлерін қиратпайтынын айтты. Дегенмен, жазғы тұрғындар мұны «жазғы тұрғынар»деп аталатындардың арасынан сұрайды. Оның айтуынша, бұған бірқатар себептер бар.

Біріншіден, оның айтуынша, егер олар бүтін күйінде қалса, бұл үйлер өздері тозып, қирай бастайды. Екіншіден, апатты үйлерде адамдар қоныстану қаупі бар, содан кейін түзетілмейтін жағдай орын алуы мүмкін – құрылым құлап, оның тұрғындары өледі.

Сонымен қатар, Жандос Дүйсенғалиев билік егер саяжай үйлерін бөлшектемей қалдырса, олардың орнында рұқсат етілмеген қоқыс үйінділері пайда болады, белгілі бір тұрғылықты жері жоқ адамдар бұл үйлерді басып ала бастайды, саяжай серіктестіктерінде қылмыс көбейеді деп қорқатынын атап өтті.

Людмила КАЛАШНИКОВА

Темірлан Иманғалиевтің түсірген суреті мен бейнесі