Қарашығанақта ГӨЗ құрылысы неге созылып жатыр
Қарашығанақта газ өңдеу зауытын (ГӨЗ) іске қосу 2028 жылға жоспарланған. Биылғы жылы негізгі жобалауды аяқтауға тура келді. ЕРС-мердігерді таңдау бойынша конкурсқа өтінімдер қабылданды (жабдықты жобалауға, сатып алуға және салуға жауапты бас мердігер). Алайда, кен орнын игеріп жатқан компаниялар мердігерді таңдауға және жоба бойынша инвестициялық шешім қабылдауға асықпайды.
«Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг» (КПО) шетелдік акционерлерінің Қарашығанақта МӨЗ құрылысының басталуымен баяулауының себептерінің бірі мұнай компанияларының Қазақстандық үкіметті концессия мерзімдерін ұзартуға рұқсат беруге мәжбүрлеуге ниеті болуы мүмкін.
Мұнай-газ саласының сарапшысы Асқар Исмаилов ГӨЗ іске асырудың кез келген кідірісі Қазақстанға тиімді емес екенін айтады. Бірақ Қарашығанақ жобасының акционерлеріне, «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясын (ҚМГ) қоспағанда, бұл, керісінше, тиімді болуы мүмкін.
«Кідіріс бастапқыда 2038 жылы пайдалануға беру жоспарланған қуаттылығы 5 млрд текше метр газ жобасын іске асыруды кейінге қалдырады — ӨБК (өнімді бөлу туралы келісім) қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін ұқыптылық. Уақыт әлі де жеткілікті болып көрінеді, бірақ егер ГӨЗ салу үшін мердігерді таңдау процесі соншалықты кешіктірілсе, онда жобаның өзін іске асыру туралы не айту керек», — деп жазады ол өзінің телеграм-арнасында.
Оның айтуынша, «Газ жобасы» Қарашығанақты игерудің үшінші кезеңі аясында жүзеге асырылуы тиіс. Оның шеңберінде ӨБК шарттарына сәйкес жоба акционерлері және қазақстандық тарап тепе-тең негізде қаржыландырған МӨЗ салынуы тиіс. Алайда, КПО құрылтайшылары кен орнын игерудің тағы бір әдісін — сұйық көмірсутектерді өндіру полкін қолдау жобаларын іске асыруды, қолданыстағы газды дайындау және қабатқа кері айдау жүйелерін кеңейту, жаңа өндіру және айдау ұңғымаларын бұрғылау арқылы таңдады. Бұл әдіс ГӨЗ салуды қарастырмайды, сәйкесінше инвесторлардың шығындарын азайтады. Бірақ Қазақстанды жылына қосымша 4-5 млрд текше метр тауарлық газсыз қалдырады.
«Өкінішке орай, акционерлер мен Қазақстан Үкіметі арасындағы конденсат өндіру полкін ұзарту жөніндегі келісім газ жобаларын іске асыруға кері әсерін тигізуі мүмкін. Кем дегенде, кен орнын кеңейту жобаларын кезең — кезеңімен іске асыруға ұмтылу ӨБК-нің қолданылу мерзімін, мысалы, 2057 жылға дейін, яғни тағы 20 жылға ұзартуға деген ұмтылысқа әкелуі мүмкін», – деп есептейді сарапшы.
Оның пікірінше, табиғи газ әлемдегі ең сұранысқа ие энергия ресурстарының біріне айналған жағдайда, оның ішінде энергетикалық ауысу аясында айтарлықтай қорлары бар Қазақстан оны өндіруді ұлғайтып, оны қайтадан қабатқа айдау қажет емес. Республикада жыл сайын шамамен 60 млрд текше метр ілеспе газ өндіріледі, алайда бұл көлемнің жартысы қайтадан қабатқа айдалады (Қарашығанақтан басқа, теңіз және Қашаған — АА «NewsHub.kz»), қабаттық қысымды ұстап тұру үшін. Мұнай компанияларына газ өңдеу қуаттарын салуға ақша жұмсамау үшін мұндай тиімдірек болуы мүмкін.
«Мен Қарашығанақта газды кері айдаудың тиімділігі өте төмен деп санаймын, өйткені жобада жүргізілген сынақтар айдалатын газды өндіру ұңғымаларына қайта кіргізетін газдың бұзылу жағдайларын көрсетті. Бұл үлкен көлемде болмаса да, прецедент бар», – дейді Исмаилов.
ӨБК шарттары бойынша кен орнының операторы өндірілген газдың кемінде 40% -. айдауға міндетті. Өткен жылы Қарашығанақтан 22,4 млрд текше метр газ өндірілді, оның 12,6 млрд текше метрден астамы немесе 56,5% – дан астамы қайтадан қабатқа айдалды. Шикі газдың осы көлемін өңдеу арқылы жүздеген мың тонна сұйытылған көмірсутек газын және басқа да жанама өнімдерді есептемегенде 11 млрд текше метрден астам тауарлық газ алуға болады.
ГӨЗ салу тағы кімге тиімсіз?
Қарашығанақта ГӨЗ салу мәселесі шетелдік инвесторлар кен орнын игеруге кіріскеннен бері мезгіл-мезгіл көтеріліп келеді. Және әр жолы қандай да бір себептермен кейінге қалдырылады. Бүгінде Қарашығанақ шикі газы жылына 9 млрд текше метр көлемінде (+/- 10%) Ресей Орынборына тасымалданады, онда ол Орынбор МӨЗ-де (МӨЗ) өңделеді. Содан кейін алынған тауарлық газ Қазақстанға қайтарылады. Бұл ретте осы операцияны орындау үшін ҚМГ мен Газпром (Ресей) «ҚазРосГаз»бірлескен кәсіпорнын құрды. Компания шикі газды КПО-дан сатып алады, Газпром зауытында өңдейді және оны республикаға қайта сатады. Келісім 2038 жылға дейін, яғни жобаның қазіргі қатысушылары Қарашығанақты әзірлеуге арналған келісімшарт мерзімінің соңына дейін қолданылады.
2022 жылдың күзінде ОГӨЗ Қарашығанақ газын қабылдауды тағы бір рет төмендеткеннен кейін, нәтижесінде КПО кен орнында көмірсутек өндіруді қысқартуға мәжбүр болды, оператордың өзі Қазақстанда ілеспе газды қайта өңдеу қуаттылығының қажеттілігі туралы мәлімдеді.
Жыл соңына қарай ҚМГ-да АА сұрауына «NewsHub.kz» жобаға қатысушылар өндірілетін шикі газды және оны қайта өңдеу өнімдерін монетизациялауды арттыру мүмкіндіктерінің алдын ала техникалық-экономикалық негіздемесін дайындап жатыр деп жауап берді. Нұсқалар республика мен консорциумның мүдделерін ескере отырып, жеткізу көлемі бойынша және газды қайта өңдеу тұжырымдамасы бойынша бағаланады. Содан кейін Қарашығанақта қуаттылығы жылына 4,5 млрд текше метр ГӨЗ салу құны 3-3,5 млрд долларға бағаланды.
Өткен жылдың қараша айында бекітілген 2023-2027 жылдарға арналған ірі мұнай-газ және мұнай-газ химиясы жобаларын дамыту жөніндегі кешенді жоспарда КПО жобаны іске асыру мерзімдерін қысқарту және 2028 жылы МӨЗ құрылысын аяқтау мүмкіндігін айтқаны жазылған.
Осы жылдың шілде айында Үкімет отырысында Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев Қарашығанақ МӨЗ құрылыс жобасын іске асыру оператордың, яғни КПО қаражаты есебінен жүзеге асырылатынын хабарлады.
«Ағымдағы жылдың ақпан айында EPC тендеріне қатысу үшін құжаттарды қабылдау аяқталды. Қазіргі уақытта әлеуетті өнім берушілердің тендерлік өтінімдерін бағалау жүріп жатыр», – деді ол.
Бірақ құрылыс мерзімдері қаншалықты сақталады деген сұрақ ашық күйінде қалып отыр. Іске асырудың осындай қарқынымен жоба қайтадан кейінге қалдырылуы мүмкін. Оқиғалардың бұл нәтижесіне Орынбордағы зауыты Қарашығанақ газының арқасында жұмыс істеп тұрған ресейлік Газпром да қызығушылық танытуы мүмкін.
КПО есебіне сәйкес, 2023 жылы кен орнында 10,8 млн тоннадан астам мұнай өндірілді — бұл өткен жылмен салыстырғанда 7,1% – ға артық. Оператор ОГӨЗ-ге қайта өңдеуге 8,8 млрд текше метрден астам тазартылмаған газ жіберді.
Қарашығанақ қоры 1,1 млрд тонна газ конденсатына бағаланады. Кен орны 1979 жылы ашылған. Келісімшарттың қолданылу мерзімі-1995-2037 жылдар.
2023 жылы Қазақстан Үкіметі Қарашығанақ акционерлерін халықаралық төрелікке шақырды. Талап-арыз сомасы $3,5 млрд-қа бағаланады.
Жоба қатысушылары: Eni және Shell (әрқайсысы 29,25%), Chevron (18%), Lukoil (13,5%), ҚМГ (10%).
