«Ол жерде біреу өледі, біреу мүгедек болады» – неге Оралда әскерге шақырылушылар әскерден қашады (ВИДЕО)

19 жастағы төрт әскерге шақырылушы 30 қарашадан 1 желтоқсанға қараған түні Оралдағы БҚО қорғаныс істері департаментінің ғимаратынан – Әсет Ержанов, Әли Бейбіт, Бексұлтан Кубаев және Мейрамбек Сафиуллиев қашып кетті. Соңғысы қашуға тырысқанда үшінші қабаттан құлап, омыртқасынан ауыр жарақат алды. Қазір жігітті операцияға дайындап жатыр, дәрігерлер туыстарына ауыр жарақаттарға байланысты Мейрамбектің жүре алмау ықтималдығы жоғары екенін ескертеді. Қорғаныс істері департаменті әскерге шақырылушылардың қашып кету фактісі бойынша қызметтік тергеу жүргізеді, қылмыстық іс қозғалды. «Қашқандардың» туысқандарының облыстық әскери комиссариат басшылығына көптеген сұрақтары мен талаптары бар, бірақ диалог әлі қалыптасқан жоқ.

Мейрамбек Сафиуллиевтің туыстары БАҚ-қа омыртқаның сынған сынығы бар екенін хабарлады. Жұлын мен жүйке ұштары зәр шығаруға жауап береді. Жігіт есін жиып, қолдарын қозғалта алады, бірақ тұра алмайды, отыра алмайды, саусақтарын сезбейді.

Отбасында Мейрамбек-үшінші ұл, ата-анасының бес баласы бар.

– Менің інім сау болды. Ештеңемен ауырмады. №4 училищені «Автослесарь»мамандығы бойынша бітірген. Ол шамамен 4 ай автослесарь болып жұмыс істеді. Содан кейін маған ЖК-ге келді, біз бірге дәнекерлеу және құрылыс жұмыстарымен айналыстық. Мейрамбек көлік жүргізу курстарында оқыды, құқық алды. Өз көлігін сатып алуды армандады. Ол жігерлі жігіт, оның өмірінде көптеген мақсаттары болды. Қазір барлық армандар бұзылды. Енді не болатынын ешкім білмейді, – дейді жігіттің үлкен ағасы Нұрхат Әбілғазиев.

Ол қорғаныс істері департаментінің ешқайсысы оларға Мейрамбекпен болған қайғылы оқиға туралы хабарлағанына ашуланады.

2024 жылдың 30 қарашасында кешке оны қорғаныс істері департаментінің қызметкерлері тікелей үйден әскерге шақыру пунктіне алып кетті, ал 2024 жылдың 1 желтоқсанына қараған түні Нұрхатқа «жедел жәрдем» станциясының туысы қоңырау шалып, оның інісі омыртқаның ауыр жарақаттарымен ауруханаға түскенін айтты.

– Мейрамбекті тексеріп, операцияға дайындауда. Ол өмір бойы мүгедек болып қалуы мүмкін, – дейді Нұрхат Әбілғазиев. – Біз бұл туралы дәрігерлерден білдік. Мені әскери комиссариаттың әрекетсіздігі мазалайды. Мен түнде ініме ауруханаға бардым. Таңертең мен дереу әскери комиссариатқа келіп, дені сау інім бірнеше сағаттан кейін қалай іс жүзінде мүгедек болып қалағанын білмек болдым. Бірақ әскери комитеттің орынбасары Альберт Бекмұханов жігіттердің өздері кінәлі екенін айтты-ешкім оларды 3 қабаттан секіруге мәжбүрлемеді.

Мейрамбек Сафиуллиевтің үлкен ағасы қорғаныс істері департаментінің оның інісін әскери комиссариатқа неге алып кеткені, егер оның қолында шақыру қағазы болмаса, неге түнде казармада төтенше жағдай туралы хабарланбағаны және әскерге шақырылушылар қашуға шешім қабылдаған кезде кезекші қайда болғандығы туралы сұрақтарына жауап ала алмады.

– Мейрамбек әскери комитеттен шақыру қағаздарын алған жоқ, – дейді Нұрхат Әбілғазиев. – 30 қараша күні кешке біз онымен бірге жұмыстан келдік, демалуға жаттық. Осы уақытта учаскелік инспектор әскери комиссариаттың өкілімен бірге келді. Бізге Мейрамбекті әскер қатарына жіберу үшін қорғаныс істері департаментінің казармасына алып кететіндерін түсіндірді. Содан кейін мен інімнен: «Сенің әскерге барғың келе ме?»,- деп сұрадым. Ол: «Иә, мен барамын», – деп жауап берді. Ол қарсы болған жоқ. Учаскелік және әскери комиссариат қызметкерлерімен бірге кетті. Бірақ, менің ойымша, ол әскерден қорықты. Тик-Ток пен Instagram-да сарбаздың қалай мүгедек екендігі туралы көптеген бейнелер бар. Жігіттің әскерге қалыпты адам болып кететініне және сол жерден оралатынына кепілдік жоқ екенін бәрі біледі. Бұл туралы барлық ата-аналар балалары үшін алаңдайды және қорқады.

Нұрхат Әбілғазиев 30 қарашада облыстық әскери комиссариатқа інісінің соңынан келіп, қайда жіберілетінін сұрады. Сол жерде оған Мейрамбектің Қарағандыға жіберілетіні түсіндірілді. Ол Ұлттық гвардияда қызмет етеді.

Қорғаныс істері департаментінің Оралбай есімді қызметкерімен сөйлесті. Ол бәрі жақсы болатынына сендірді.

Әли Бейбіт-Мейрамбек Сафиуллиевтің жақын досы. Теректі колледжінде Жастар практикасы бойынша мұғалім-бағдарламашы болып жұмыс істейді. Сол жерде оқыды. Ол Мейрамбек пен олардың тағы бір ортақ досы-Бексұлтан Кубаевтың әскери комиссариатқа жеткізілгенін білгенде, 30 қарашада кешкі сағат 7-де достарымен бірге әскерге өз еркімен баруға келді.

– Казармада Әсет Ержановпен таныстық. Ол барлық жігіттермен сөйлесті, кездесті. Бізге келгенде ол «Ақ сарай» мейрамханасының қожайынының ұлы екенін және оның бұл жерден қашу жоспары бар екенін айтты. Сағат 21.20-да бізге аулаға шығып, туыстарыма қоңырау шалуға рұқсат етілді, мен анама қоңырау шалдым. Достар да туыстарына қоңырау шалды. Әсет Ержанов бізге қашуды ұсынды, бірақ біз бас тарттық. Содан кейін біз казармаға оралдық. Әсет Ержанов тағы да егер біз оған көмектесіп, онымен қашып кетсек, оның әкесі барлық айыппұлдарды төлейтінін айта бастады, – дейді Әли Бейбіт.

Түн ортасынан кейін олар терезені ашты, темір тор болды. Оны сәл итеріп жіберді, ол құлап түсті. Бірнеше жұқа көрпе екіге жыртылды. Оларды бір-біріне байлап, түсе бастады. Бірінші болып Әсет, екіншісі – Бексұлтан, үшіншісі – Әли, соңғысы – Мейрамбек барды. Мейрамбек түсе бастаған сәтте үшінші қабаттағы көрпе жыртылып, ол биіктіктен құлап, арқасына құлады.

Ол жігіттерден оны көтеруді сұрай бастады. Бірақ олар оны көтергенде, ол аяғынан тұра алмады. Оны қайтадан жерге қоюды, кезекшіні шақыруды, «жедел жәрдемге»қоңырау шалуды өтінді. Бұл кезде аулада ешкім болған жоқ. Казарманың жоғарғы жағындағы әскерге шақырылушылар «жедел жәрдемге» қоңырау шала бастады, дәліздер бойынша кезекші іздей бастады.

Шок пен қорқыныштан қашып кеткен үш жігіт тікенді сыммен қоршауға қарай жүгірді. Қоршаудан өтіп бара жатқанда, Бексұлтан Кубаев асфальтқа басымен соғылды, ал Әли Бейбіт сол қолын сындырды.

Олар бірге жолдың бір бөлігін жүріп өтті, содан кейін Әсет Ержан таксиге отырып, кетіп қалды.

– Неге жүгірдіңіз? Әскерге бару қызмет ету қорқынышты ма? – деп сұрады журналист.

-Шынымды айтсам, иә. Онда біреу өледі, біреу мүгедек болады. Онда не болатынын ешкім білмейді», – дейді Али Бейбит.

«ОА» журналисі кездесіп, БҚО қорғаныс істері жөніндегі департаменті бастығының орынбасары Альберт Бекмұхановтың әскерге шақырылуы туралы ең өзекті сұрақтарын қойды.

Туыстары Мейрамбек, Әли және Бексұлтан әскери комиссариатқа шақыру алмаған деп мәлімдейді. Кешке осы жігіттердің екеуі жұмыстан шыққан кезде оларды қорғаныс департаментінің қызметкерлері казармаға алып кетті. Олар бұған дайын емес еді, жеңіл дүрбелең жағдайында болды. Неліктен әскерге шақырылушыларға әскери қызметке дайындалуға уақыт берілмеді?

– Конституциядан бастайық. ҚР Конституциясының 36-бабында Қазақстан Республикасын қорғау әрбір азаматтың қасиетті борышы мен міндеті екендігі айтылған. Жыл сайын біз наурыз-маусым және қыркүйек-желтоқсан аралығында 18-27 жас аралығындағы жастарды міндетті әскери қызметке шақырамыз. Қазіргі уақытта күзгі шақыру жүріп жатыр. Шақырылушы Мейрамбек Сафиуллиев шақыру қағаздарын қыркүйек айында, қараша айында алды – жеке ісінде оған жергілікті әскери басқару органының шақыруы бойынша келу керектігі туралы смс-хабарлама жіберу туралы хабарлама бар. Бұл нөмір Е-гов-та Мейрамбек Сафиуллиевтің жеке нөмірі ретінде тіркелген, SMS сәтті жеткізілді. Бірақ ол қорғаныс істері департаментіне келген жоқ. Жергілікті полиция қызметімен бірлесіп біз міндетті әскери қызметке шақырудан жалтарған әскерге шақырылушылардың мекенжайларын анықтаймыз.

Орал қаласы қорғаныс істері басқармасының басшылығы шақыру қағазын алғаннан кейін әскери комиссариатқа ерікті болып табылмайтын әскерге шақырылушыларды мәжбүрлеп әкелу туралы бұйрық шығарады.

Мейрамбек Сафиуллиевті 30 қараша күні сағат 17.00-де Облыстық әскери комиссариатқа учаскелік полиция қызметкерлері жеткізді. Оған ешқандай мәжбүрлеу, біздің қызметкерлер тарапынан қоқан-лоққы болған жоқ. Ол кешкі ас ішіп, достарымен бірге облыстық құрама пункті ғимаратының 3-ші қабатындағы казармаға орналасты.

Түнгі сағат 2-де бізге қашуға тырысқанда, ол арқасынан жарақат алғаны туралы хабар келді. Біз бәріміз мұнда түнде келдік және Сафиуллиевпен бірге казармадан тағы үш әскерге шақырылушының қашып кеткенін білдік. Оның қозғалыссыз жатқанын көрсе де, олар шақыру пунктінен кету туралы шешім қабылдады. Терезе ашық болды, жақында жергілікті атқарушы органның қаражаты есебінен орнатылған темір тор сынған. Бірнеше жұқа көрпе жыртылды-олар 3-ші қабаттан түсу үшін арқан жасады.

Қорғаныс департаментінің басшысы Мейірамбек Сафиуллиевке ауруханада жеке өзі барып, оның емдеуші дәрігерімен сөйлескен.

Біз «Әскери қызметтен жалтару»387-бабы бойынша қылмыстық іс қозғау үшін Абай полиция бөліміне өтініш жолдадық.

Неліктен қорғаныс департаменті Мейрамбек Сафиуллиевтің туыстарына қашуға тырысқанда, жігіт ауыр жарақат алып, ауруханаға жеткізілгені туралы хабарлаған жоқ?

– Әскерге шақырылушыны ауруханаға жеткізген кезде оның туыстары сол жерде болған.

Қазір әскерге шақырылушылар Әсет Ержанов қашудың бастаушысы болғанын мәлімдейді. Олар оның БҚО Қорғаныс департаментінде жұмыс істейтін ағасы (немесе тәтесі) бар деп болжайды. Енді жігіт жауапкершіліктен бас құтылуы мүмкін. Солай ма?

– Егер логикалық тұрғыдан ойласақ, егер туысы әскери комиссариатта жұмыс істесе, онда әскерге шақырылушы қашып кетпеуі керек. Әсет Ержанов төтенше жағдайдан кейін әскери комиссариатқа келіп, Абай полиция бөлімінің қызметкерлеріне түсіндірме хат жазып, медициналық комиссиядан өтті. Ол әскери қызметке жарамды. Енді ол өзінің әскери борышын өтегісі келеді.

Сіз ішкі төтенше жағдайды тергеп жатырсыз ба?

– Тергеу құқық қорғау органдарының желісі бойынша жүріп жатыр. Біз оған түсініктеме бере алмаймыз. Кім кінәлі, кім бірінші секірді, кім екінші секірді-полиция бәрін анықтайды.

Біз өз тарапымыздан қызметтік тергеу жүргізіп жатырмыз.

Ғимараттың 3 қабатының терезелеріндегі темір торлар БҚО қорғаныс істері департаментінің өтінімі бойынша биыл жергілікті бюджет есебінен орнатылды (Тапсырыс беруші БҚО әкімдігінің аумақтық қорғаныс басқармасы болды). Неліктен олар нашар орнатылған, біз анықтаймыз.

Сондай-ақ кезекшілердің кінәсі белгіленеді. Түнгі уақытта қызметті облыстық жиналыс пунктіндегі жедел кезекші мен кезекші атқарады. Жедел кезекшінің рациясы бар, ол аумақты айналып өтуі керек. Неліктен ол қашу болған сәтте өз орнында болмады, біз анықтаймыз.

2024 жылы БҚО үшін күзгі шақыру жоспары қандай?

– Күзгі шақыру кезінде БҚО-дан әскери қызметке 600-ге жуық жас шақырылады.

Біз 500-ден астам әскерге шақырылушыларды жинадық. Олар шекара қызметінде, ТЖ министрлігінің әскерлерінде, ҚР Қарулы Күштерінде, Мемлекеттік күзет қызметінде қызмет ететін болады.

2024 жылдың 31 желтоқсанына дейін Қорғаныс департаменті Ұлттық гвардия мен ішкі істер министрлігіне әскерге шақырылушыларды тартуы керек.

БҚО-да әскери қызмет өткеруден жалтарған әскерге шақыру жасындағы жастар қаншалықты көп? Неліктен олар мұны істейді?

Мен сізге нақты санды айта алмаймын. Бізде, заңға сәйкес, жастардың бірқатар санаттары міндетті әскери қызметке шақырылмайды – оқуды жалғастыратындар; қиын отбасылық жағдайлары бар немесе физикалық денсаулығы нашар. Әскерге шақыру жасындағы – 18 бен 27 жас аралығындағы жігіттердің қаншасы әскерге шақырылуға жатпайды, ал кім – әскери қызметтен жалтарады, әр әскерге шақырылушының нақты жұмысынсыз анықтау мүмкін емес.

Неліктен әскери комиссариаттар кешегі жоғары оқу орындары мен колледж студенттерін оқу орындарының қабырғаларында диплом алған кезде ұстайды? Бізде ҚР Қарулы Күштері қатарына шақырылушыларды тарту мәселесі бар ма?

– Өткен жылдан бері біз мұны істемейміз-ЖОО-да ешкімді ұстамаймыз. Бірақ әрбір азамат өз Отанының патриоты ретінде өзінің әскери борышын беруі тиіс. Егер ол әскери қызметке жарамды болса, онда ол қызмет етуі керек. Біз оны шақыруымыз керек. ҚР Конституциясының 35-бабына сәйкес, жастарға оқу мерзіміне кейінге қалдыру беріледі. Диплом алғаннан кейін олар қызмет ете алады. Біз көшеде әскерге шақырылушыларды ұстағымыз келмейді. Бірақ «Егер бейбіт өмір сүргің келсе — соғысқа дайындал»деген сөз бар. Елге армия керек, ал Қазақстанның саналы азаматтары армияда қызмет етуі керек.

БҚО – да жастардың ерікті әскерде қызмет етуге деген ұмтылысын қалай бағалайсыз?

– 2023 жылы ҚР – да мерзімді қызмет сарбаздары үшін арнайы жеңілдіктер енгізілді-енді олар ҰБТ тапсырусыз әскери қызмет өткергеннен кейін ҚР жоғары оқу орындарына түсе алады. Әскери қызмет өткеру уақытына барлық тауарлық және ақшалай кредиттер 14 айға тоқтатылады. Бұл артықшылықтар жастардың әскери қызметке деген қызығушылығын арттырады. Шақыру басталған кезде жастардың өздері әскери комиссариаттарға келіп, Отанына қызмет етуге ниет білдіруі керек. Бұл Түркия мен Израильде бар.

Әскерге шақырылушылар не дейді – неге олар әскерде қызмет еткілері келмейді? Олар неден қорқады?

– 17 жасында шақыру учаскесіне тіркелу-бұл үлкен шара болды. Қазір біз тіркеуді жүргізбейміз және әскерге шақырылушылардың өздерін көрмейміз. Негізінен мектептерде әскери қолбасшылармен жұмыс істейміз, оқушыларды «Айбын»жарысына шақырамыз. Үш күн ғана шақыру комиссиясы өтеді. Біз әңгімелесулер, психологиялық тестілеу, полиграфологта зерттеулер жүргіземіз. Біз әскерге шақырылушыларға ешқандай қысым жасамаймыз. Әскерге шақырылған әрбір азаматтың жүрегінде: «Егер біз болмасақ, кім?». Егер біз болмасақ, Отанымызды кім қорғайды? Біз патриот болуымыз керек. Қорғаныс министрлігі Армия өміріндегі оқиғаларды болдырмау үшін бәрін жасайды. Сарбаздардың аналар комитеті бар-олар кез-келген уақытта әскери бөлімдерге баруға, әскери қызметшілердің өмірі мен өмірін көруге, жағдайдың жақсы жаққа өзгеруіне ықпал етуге құқылы.

Бізге казармадан қашып кеткен жігіттердің бірі әскерде мүгедек болудан қорқатынын айтты. Сізге бұл туралы жалтарған жігіттер айтып жатыр ма?

– Менің ойымша, біздің жастар моральдық және психологиялық тұрғыдан өз әскери борышын беруге дайын емес. Біз ата-аналарға рухани байлықтан гөрі материалдық байлыққа көбірек сүйенеміз. Біз отбасындағы әкелік тәрбиеге көбірек көңіл бөлуіміз керек-егер әкесі әскерде қызмет еткен болса, онда ұлы міндетті түрде қызмет етеді. Әскери-патриоттық тәрбие отбасынан шыққан. Егер сіз Қазақстан Республикасының азаматы болсаңыз, онда сіз әскерге баруыңыз керек. Бұл әр азаматтың қасиетті борышы. Армиядан жалтарушылар бар. Бірақ олар бізге ондай ештеңе айтпайды.

Соңғы үш жылда БҚО-да мерзімді сарбаздар Әскерден мүгедек болып оралған жағдайлар болды ма?

Бізде 2023 жылы Казталов ауданында әскерге шақырылушы асылып өлген бір жағдай болды-ол Алматы облысы Қонаев ауданы, десанттық әскерлерде қызмет етті. Дембельге дейін сәл ғана қалған болатын.

Людмила КАЛАШНИКОВА

Темірлан Иманғалиевтің суреті мен бейнесі

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ: Батыс Қазақстанда әсери казармадан төрт жігіт қашып кеткен