БҚО бойынша тексеру комиссиясы жер бөлімдерінің жұмысынан 369 млн теңгеге бұзушылық анықтады
Орал және Ақсай жер қатынастары бөлімдерінің жұмысын тексеру барысында аудиторлар жеке тұлға мен кәсіпкерлер өздерінің міндеттемелері бойынша 3-8 ай бойы бюджетке төлем жасамаған, нәтижесінде орасан зор берешектер мен өсімпұлдар жинаған жерді бөліп-бөліп сатып алу-сату бойынша ондаған шарттарды тапты. Мемлекеттік органдар тарапынан бақылаудың болмауынан басқа, Тексеру комиссиясының мүшелері 2024 жылы жер комиссиясының отырыстарына комиссияның барлық мүшелері жиі қатыспайтынын және бұл ретте жер беру жөніндегі шешімдер қабылданатын отырыстардан әлеуметтік желілерде онлайн-трансляциялар жоқ екенін анықтады. Бұл екі факт те, аудиторлардың пікірінше, жер саласындағы сыбайлас жемқорлықтың алғышарттарын жасайды.
Аудиторлар 2022 жылғы 01 қаңтар мен 2024 жылғы 30 маусым аралығындағы кезеңде Орал мен Ақсайдағы жер қатынастары бөлімдерінің жұмысын тексерді.
Мемлекеттік аудит нәтижелері бойынша бюджетке өтелуге жататын жалпы сомасы 369,363 млн теңгеге (оның ішінде 313,2 млн теңгесі – «Орал қаласының жер қатынастары бөлімі» ММ бойынша бұзушылықтар) ҚР заңнамасының нормаларын бұзу анықталды.
Аудит барысында 5,179 млн теңге өтелді.
БҚО бойынша Тексеру комиссиясының мүшелері жер қатынастары саласындағы уәкілетті органдар қызметінің тиімділігін, сондай-ақ бюджет қаражатын пайдалану кезінде ҚР заңнамасының нормаларының сақталуын, жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде және жер учаскесін жалға беру құқығын сатқан кезде олардың ақысын дұрыс есептеуді қамтамасыз етуді, сондай-ақ бюджетке түсетін түсімдердің толықтығы мен уақтылығын тексерді.
Жер қатынастары бөлімдерінің негізгі міндеттері жер ресурстарын тиімді және ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету және жер қатынастарын жергілікті деңгейде реттеу болып табылады.
Мемлекеттік қордың құрамынан жерді беру-сатуға қатысты барлық мәселелерді жергілікті әкімдіктер жанынан құратын жер комиссиялары шешеді.
БҚО бойынша Тексеру комиссиясының мүшесі Ерлан Сәпиев: Оралдағы жер қатынастары бөлімінің аудиті барысында олар қалалық жер комиссиясының хаттамалық шешімдері тиісті түрде ресімделмейтінін анықтады. Хаттамаларда отырысқа қатысып отырған комиссия мүшелерінің саны мен тегі көрсетілмейді. Мысалы, 2024 жылғы 26 маусымдағы жер комиссиясының 13-ші отырысының хаттамасына комиссияның тек 3 мүшесі қол қойды. Бейнематериалдарды зерделеу кезінде комиссия отырысына 9 комиссияның төрағасы мен 6 мүшесі қатысқаны анықталды, бұл отырысты ауыстыру үшін негіз болып табылады. Алайда, шешім қабылдау үшін қажетті кворум болмағанына қарамастан, комиссия қосымша учаскелер беру және жер учаскелерінің нысаналы мақсатын өзгерту туралы шешім қабылдады.
Жыл бойына мұндай бұзушылықтар жалғыз болған жоқ.
ҚР Жер Кодексінің 43-бабының 2-тармағына сәйкес жер комиссиясының отырысы міндетті түрде аудио және бейнежазба құралдарының көмегімен тіркелуге тиіс. Алайда, Орал әкімдігінде бұл талап сақталмайды. Орал қаласы жер қатынастары бөлімінің «facebook» желісіндегі ресми парақшасында жер комиссиясы отырыстарының трансляциясы жүргізілуде, алайда арнада орналастырылған бейнеде жер комиссиясының жекелеген отырыстарының үзінділері бар, ал кейбір отырыстардың жазбалары мүлдем жоқ.
– Жер комиссиясының хаттамаларын тиісінше ресімдемеу, аудио және бейнежазбаның болмауы жер комиссиясының шешімдерін қабылдау кезінде ашықтықтың жоқтығын куәландырады, бұл өз кезегінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің туындауының алғышарттары болып табылады, – деп атап өтті Ерлан Сәпиев.
Орал қаласы бойынша жер қатынастары бөлімі жер учаскелерін сатудан бюджетке ақша түсуіне жауапты болып табылады.
Алайда аудит барысында жер учаскелерін сатып алу-сату шарттары бойынша бюджетке түсімдердің уақтылы түсуіне мониторинг пен бақылау жүргізілмейтіні анықталды. Нәтижесінде, аудитпен қамтылған кезеңде есептелген тұрақсыздық айыбын ескере отырып, Орал бюджетіне берешек 312,994 млн теңгені құрады.
Аудит кезінде 11 шарт бойынша бюджетке төленетін төлемдердің мерзімі 3 айдан астам уақыт тіркелді, бұл ретте сатып алушылар жер учаскелерінің сатып алу бағасының жартысынан азын төледі.
Орал жер қатынастары бөлімінің мамандары шарттарды бұзу және төлеу бойынша қарыздары бар 11 учаскені мемлекеттік қорға қайтару жөнінде шаралар қабылдаған жоқ.
20 шарт бойынша жеке және заңды тұлғалар сатып алынған учаскелер бойынша төлемді уақтылы енгізбейді.
Тексеру нәтижелері бойынша төлемдерді уақтылы төлемеу фактілері бойынша материалдар кінәлі адамдарды әкімшілік жауапкершілікке тарту үшін Орал қаласы бойынша МКБ-ға берілді.
– Жер заңнамасына сәйкес, егер сатып алушы жер учаскесі үшін үш ай қатарынан төлем жасамаған жағдайда, сатып алушыдан алынған төлемдер сомасы жер учаскесінің сатып алу бағасының жартысынан асатын жағдайларды қоспағанда, сатушы сатып алу-сату шартын бұзуға және сатылған жер учаскесін қайтаруды талап етуге құқылы, – деп атап өтті Ерлан Сәпиев. – Алайда, заң бұза отырып, жер қатынастары бөлімінің мамандары, егер олар бойынша бюджетке төлемдер кешіктірілсе, шарттарды бұзу және жер учаскелерін қайтару жөнінде шаралар қабылдамайды.
Мәселен, мысалы, Орал қаласының жер қатынастары бөлімі 2024 жылғы 31 қаңтарда «BILIM PREMIUM SCHOOL» компаниясымен құны 2,730 млн теңге болатын жер учаскесіне сатып алу-сату шартын жасасты.
Жасалған шартқа сәйкес, сатып алушы жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнын шартқа қол қойылған күннен бастап 30 күн ішінде – 2024 жылғы 2 наурызға дейін төлеуі тиіс.
Алайда белгіленген мерзімде «BILIM PREMIUM SCHOOL» ЖШС жер учаскесі үшін жергілікті бюджетке төлем жасаған жоқ.
Аудит барысында сатып алушыға жер учаскесінің төленбеген сатып алу бағасынан кешіктірілген әрбір күн үшін – 289,1 мың теңге мөлшерінде өсімақы (тұрақсыздық айыбы) – 0,1% сомасы есептелді.
Бөліп-бөліп сатып алынған жер учаскесі үшін төлемдерді кешіктіру нәтижесінде сатып алушыға учаскенің құнынан бірнеше есе көп өсімпұл сомасы есептелген мысалдар бар.
Мәселен, 2021 жылдың сәуір айында А. Ишанов мемлекеттік қордан жер учаскесін бөліп-бөліп сатып алды құны 5,460 млн теңге. Жер қатынастары бөлімімен жасалған шарт бойынша ай сайынғы төлем 4 жыл мерзімге әр айдың 8 күніне дейін (2021 жылғы 8 мамырдан 2024 жылғы 8 тамызға дейін) 86,0 мың теңгені құрайды.
Аудитпен А.Ишановтың шарт бойынша уақтылы және толық көлемде төлем жасамағаны және жасалған шарт шеңберінде 2,106 млн теңге сомаға ай сайынғы төлемдерді төлеуді қамтамасыз етпегені анықталды.
Аудит барысында жалпы сомасы 38,776 млн теңгеге 36 төлемді уақтылы төлемегені үшін тұрақсыздық айыбы есептелді.
Бөрлі ауданында жер қатынастары бөлімі 2023 жылғы 12 маусымда сатып алушы А. Мұхамадеевамен 17,414 млн теңгеге жер учаскесін сатып алу-сату (бөліп төлеу) шартын жасасты. Шартқа сәйкес кәсіпкер әр айдың 22-күніне дейін (2023 жылғы 22 шілдеден 2026 жылғы 22 маусымға дейін) үш жыл мерзімге жер үшін ай сайынғы 459,5 мың теңге мөлшерінде төлем жасауы тиіс. Аудит барысында А. Мұхамадееваның 2023 жылдың қазан айынан бастап ай сайынғы төлемдер жасамағаны анықталды. Нәтижесінде төлемдер кестесі бойынша төленбеген сома 5,055 млн теңгені құрады, жер учаскесінің төленбеген сатып алу бағасынан кешіктірілген әрбір күн үшін – 31, 379 млн теңге сомасына тұрақсыздық айыбы.
Орал әкімдігінің жер қатынастары бөлімінің басшысы Мирас Мұхитов Тексеру комиссиясының отырысында жер комиссиясының отырыстарынан онлайн-трансляция жүргізуге олардың техникалық мүмкіндіктері жоқ екенін айтты.
Комиссия отырыстары 2024 жылы кворум болмаған кезде де өткізілгеніне қатысты – комиссия мүшелерінің үштен бірі болмаған жағдайда, ол ТЖ кезінде қала әкімдігінің көптеген мамандары су тасқыны салдарын болдырмау, зардап шеккендерге келтірілген залалды өтеуге құжаттар дайындау бойынша жұмыстарға тартылғанын түсіндірді. Заң бойынша жеке тұлғалар мен заңды тұлғаларға жер беру туралы өтініштерді қарау үшін мемлекеттік органға қысқа мерзім беріледі. Отырыстарды сығылған құрамда өткізуге тура келді.
– Жер учаскелеріне ақы төлеудегі бұзушылықтар бойынша-иә, олар бар. Орал бойынша жылына 100-ге дейін жерді мемлекеттік қордан бөліп-бөліп сатып алу-сату шартын ресімдейміз. Бірнеше жыл ішінде бізде 1000-ға жуық келісімшарттар жинақталды. Орал жер қатынастары бөлімінде-7 адам, оның ішінде 4 маман жер қатынастары мәселелерімен айналысады: мемлекеттік қызметтерді алуға құжаттар дайындайды, азаматтардың өтініштеріне жауап береді, учаскелер бойынша кетеді. Бір маман жерді сатып алу-сату шарттарын дайындаумен айналысады. Бұл маман ай сайын учаскелердің барлық иелері өз шарттары бойынша төлемдер жасағанын бақылай алмайды, егер олар өз шарттары бойынша міндеттемелерді орындамаса, иелердің өздері кешіктірілгені үшін жауап беруі керек деп санаймын, – деп жауап берді Мирас Мұхитов.
Оның айтуынша, бөлім мамандары жерді мемлекеттік қордан бөліп-бөліп сатып алу-сату шарттары бойынша төлемеушілермен мәселені пысықтайтын болады. Бір мезгілде емес, бірақ олар БҚО бойынша тексеру комиссиясы анықтаған 313 млн теңге қарызды төлеуге ұмтылатын болады.
