«Егер күрт жылынса, жағдай қайталанады» – БҚО билігі 2024 жылдағыдай су тасқынын болжайды
Өңірдегі «Қазгидромет» деректеріне сәйкес, 2025 жылдың қаңтарында жауын-шашын мөлшері өткен жылмен бірдей жауды. Нәтижесінде топырақ бетінде Орал қаласында, Тасқала, Сырым, Бөрлі, Теректі аудандарында және Бәйтеректе 2 сантиметрге дейін мұз қыртысы пайда болды. Наурызда температураның күрт көтерілуі және қатты жаңбыр болған жағдайда, пайда болған мұз қабығы еріген жаңбыр суының пайда болуына әкелуі мүмкін.
Бұл туралы облыс әкімі Нариман Төреғалиевтің төрағалығымен өткен көктемгі су тасқынына қарсы іс-шараларға дайындық жөніндегі облыстық ТЖ комиссиясының отырысында айтылды.
Кеңеске барлық қызметтер, департаменттер мен басқармалар, аудандар мен Орал қаласының әкімдері қатысты.
2024 жылы ел Үкіметі мен «Демеу» қайырымдылық қорының қолдауымен БҚО-да жалпы сомасы 2,9 млрд. теңгеге 19 бөгет салынды.
Сондай-ақ, жергілікті бюджет есебінен су қоймаларының жанында 382 млн теңгеге 3 бөгет салынды.
2024 жылғы су тасқынынан кейін облыс бойынша барлығы 102 км қорғаныс бөгеттері салынды, 9 км су бұру каналдары мен 93 км арықтар орнатылды, 74 км магистральдық каналдар тазартылды, 2 өзенге санация жүргізілді. Бәйтерек ауданы Чиров ауылындағы Малая Быковка өзеніндегі бар бөгетті нығайту үшін құрылыс-монтаж жұмыстары уақытша тоқтатылды және 2025 жылғы су тасқыны кезеңінен өткеннен кейін жалғасады (жауапты – Бәйтерек ауданының әкімдігі).
Орал қаласындағы Жайық өзенінің жағалауын нығайту жобалары бойынша (Шамсутдинов көшесінен айлаққа дейін; Чичерная көшесінен Шамсутдинов көшесіне дейін) республикалық бюджетке құрылысты қаржыландыруға қайта бюджеттік өтінім жолданды. Облыстың шұғыл шығындар резерві есебінен жұмыстарды бастау туралы мәселе қаралуда (жауапты-Табиғи ресурстар басқармасы).
Тасқала ауданы Тасқала ауылындағы Деркөл өзенінің арнасын тазарту және кеңейту бойынша жобалық-сметалық құжаттама мемлекеттік сараптамадан өтті, облыстық бюджет есебінен қаржыландыруға бюджеттік өтінім жіберу жоспарлануда (жауапты — Табиғи ресурстар басқармасы).
Деркөл өзенінің жағалауын нығайту бойынша Орал қаласының кардиоорталығының учаскесінде жобалау-сметалық құжаттамаға түзету жүргізіледі (жауапты — Табиғи ресурстар басқармасы).
Бүгінде облыс аумағында 22 гидрологиялық бекет жұмыс істейді. 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап Орал, Шаған, Деркөл, Шыңғырлау, Бұлдырты, Қалдығайты, Шиелі өзендерінде қосымша 7 су бекеті ашылды.
10 қаңтардағы жағдай бойынша Ириклин су қоймасының толу көлемі өткен жылдағыдай 2,7 млрд текше метрді немесе 83% -. құрайды. Өз кезегінде Ириклин су қоймасынан ағызу қазірдің өзінде 60 м.текше/сек дейін ұлғайтылды, бұл өткен жылғы көрсеткіштен 4 есеге артық. Айта кету керек, бұл су жіберу Жайық өзенінің деңгейіне әсер етеді және, тиісінше, өзенде орналасқан барлық гидропосттардағы су деңгейі былтырғы көрсеткіштермен салыстырғанда жоғары.
Мәселен, мысалы, 2025 жылғы 10 қаңтардағы «Орал-Январцево» гидропостындағы Жайық деңгейі 248 см (2024 жылғы 10 қаңтар — 209 см), «Жайық-Орал» гидропостында – 169 (бір жыл бұрын – 155 см), «Орал-Тайпақ» 172 см (осыған ұқсас кезеңге өткен жылы-114 см).
«Қазгидромет» РМК облыстық филиалының өкілі облыс әкімдігінің отырысында консультативтік болжамға сәйкес 2025 жылдың ақпан және наурыз айларында температуралық режим климаттық нормадан жоғары, жауын-шашын көп жылдық нормадан асады деп күтілетінін түсіндірді. Алайда, жауын-шашынның тоқтауымен және температураның қалыптан тыс төмен фонымен кезеңдер алынып тасталмайды. Синоптиктердің алдағы көктемге нақты болжамы 5 ақпанда болады. содан кейін біз күрт жылынуды және үлкен суды күте ме, жоқ па белгілі болады.
Отырыс аяқталғаннан кейін БҚО әкімі мемлекеттік органдардың барлық өкілдерімен бірге қала шегіндегі негізгі қауіпті жерлерге барды. Өткен жылы Самал ауданындағы Шаған өзенінде аспалы көпірдің алдында мұз кептелісі пайда болды. Суды өткізіп, кейінірек қалпына келтіру үшін оны кесіп тастауға тура келді.
Самал ауданында Мичурин ауылдық округінің әкімі Максим Мұсаимов облыс әкіміне көпірдің бастапқыда 2010 жылы салынғанын баяндады. Оны Октябрьское ауылының тұрғындары мен жазғы тұрғындар қалаға бару үшін пайдаланды. Көпірді пайдаланудың 13 жылында Төтенше жағдайлар болған жоқ.
Тек 2024 жылы Шаған өзенінің күшті көтерілуіне байланысты көпір мұз жүрісіне жасанды кедергі болды. Көпірдің өтуі үшін мұзды қиратып, 2024 жылдың үшінші тоқсанында Бәйтерек ауданының бюджеті есебінен (39,5 млн теңге сомасына) қалпына келтірілді.
Болашақта мұз кептелісін болдырмау үшін ол бұрынғыдан 1 метрге жоғары көтерілді.
Тұңғыш Президент алаңында сол күні БҚО ТЖД техникасы мен жеке құрамын, сондай-ақ Орал қаласының барлық коммуналдық кәсіпорындары мен «ЗапКазРЭК»ЖШС инженерлік желілеріндегі апаттарды жою бойынша мамандандырылған техниканы байқау өтті.
БҚО ТЖД бірінші басшысы Руслан Қасыбаев БҚО әкіміне су тасқыны жағдайының асқынуы кезінде ден қою үшін облыс бойынша 1 817 бірлік техника, 123 жүзу құралдары, 455 мотопомпалар және жеке құрамның 4 126 адамы мөлшерінде күштер мен құралдар топтамасы құрылғанын, сондай-ақ 2 162 тонна инертті материалдар мен 328 560 дана қапшықтар дайындалғанын хабарлады.
113 бірлік техникадан, 35 жүзу құралынан, 93 мотопомпадан және жеке құрамнан 315 адамнан тұратын ТЖД тобы тұрақты дайындықта.
Сондай-ақ әуежайда кезекшілік режимінде «Қазавиақұтқару» АҚ (Еурокоптер) бір әуе кемесі бар.
Су тасқынының ең нашар сценарийі кезінде БҚО аумағында республикамыздың басқа облыстарынан берілген күштер мен құралдарды тарту көзделген.
ҚР ТЖМ бұйрығына сәйкес Атырау және Маңғыстау облыстарының ТЖД күштері мен құралдарын тарту көзделген. (Атырау: 48 адам л/с, 8 бірлік техника, 4 бірлік жүзу құралдары, 12 бірлік мотопомпалар; Маңғыстау: 44 адам л / с, 5 бірлік техника, 2 бірлік жүзу құралдары, 4 бірлік мотопомпалар) .
Сыйымдылығы 47 мың адамға арналған 219 халықты Уақытша орналастыру пункті және мал айдау үшін 168 қауіпсіз орын анықталды.
Орал қаласы ТЖ басқармасының бастығы Нұралы Мұсиев 2024 жылы республикалық және жергілікті бюджет есебінен БҚО ТЖД материалдық-техникалық жарақтандыруды жақсарту шеңберінде республикалық және жергілікті бюджет қаражаты есебінен 15 бірлік техника – жоғары өтпелі Треколдар, жедел-қызметтік автомобильдер, авариялық-құтқару автомобильдері, Газельдер, қар-батпақта жүретін- көлік сатып алғанын баяндады, сондай-ақ жалпы сомасы 928,8 млн теңгеге жүзу құралдары, жарықтандыру мұнаралары, мотопомпалар.
2025 жылдың қаңтарында БҚО бойынша ТЖД 229,7 млн теңге сомасына жарылыс жұмыстарын жүргізуге шарт жасасуды жоспарлап отыр.
84,9 мың шаршы метр аумақта жарылыс жұмыстарын жүргізу үшін 96 учаске анықталды. Жұмыстар 11 ауданда – Орал қ., Тасқала, Теректі, Бөрлі, Шыңғырлау, Қаратөбе, Сырым, Ақжайық, Казталов, Жәнібек аудандарында және Бәйтерек ауданында жоспарланып отыр ( 2024 жылы жарылыс жұмыстары 20 мың шаршы метр алаңда 35 млн теңгеге жүргізілді.). Подстепное ауылында БҚО әкімі Нариман Төреғалиев ауылды даладан еріген сулардан қорғайтын салынған бөгетті қарап шықты.
Өткен жылы еріген су наурыз айының соңында осы елді мекенге құйылып, бірнеше сағат ішінде ауыл тұрғындарының кем дегенде 200-300 үйін су басқан. Үйлері тұруға жарамсыз болып шыққан 106 отбасы үшін
Подстепныйда жаңа тұрғын үй салынды. Ауылды су тасқынынан қорғауға арналған бөгеттің ұзындығы 4,2 км, биіктігі 1,5-2 метр, құны-611 млн теңге.
«Инжсервис плюс» ЖШС мердігер компаниясының өкілі облыс әкіміне кепілдік бойынша олар бөгеттің жай-күйін 5 жыл бойы қарайтынын айтты. Бөгет топырақ тәрізді, бетон қалыптарымен нығайтылған, оның жоғарғы бөлігі геокармамен нығайтылған және жоғарғы жағы ірі фракцияның қиыршық тастарымен жабылған. Мердігермен кездесу барысында әкім Нариман Төреғалиев еріген қар суын даладан Жайық арнасына бұру жолдарын көрсетуді сұрап, оларды ұстап қалмай, каналдар арқылы өзен жайылмасына өткізу қажеттігін атап өтті.
БАҚ-қа БҚО әкімі жақын арада бейінді ведомстволардың өкілдері Орынбор облысына болашақ су тасқынына дайындық бойынша бірлескен отырысқа шығатынын хабарлады. 2025 жылдың 10 наурызынан бастап облыс бойынша барлық әкімдіктер күшейтілген жұмыс режиміне көшеді, өңірдегі су тасқынынан өту мәселелерін бақылауда ұстау үшін БҚО-ның барлық аудандарында су тасқынына қарсы штабтар құрылады.
Людмила КАЛАШНИКОВА
Фото Темірлан Иманғалиев
