«Етпен жағдай шиеленісті» – Оралдағы сиыр етін сатушылар жергілікті өнімнің жетіспеушілігінен қорқады
Қала базарларындағы сиыр етін сатушылар мәжбүрлі тұрып қалғандарын айтады-олардың кейбіреулері бірнеше апта бойы ауылдық округтерден сатып алу үшін мал іздейді, бірақ оны таба алмайды. Нәтижесінде 2-3 күн ішінде олардың сөрелері бос тұрады. Саудагерлер түсіндіргендей, жергілікті сиыр еті көрші аймақтарға – Атырау, Маңғыстау және одан әрі – Өзбекстанға экспортталады. Өңірде етке деген жоғары сұраныс бағаның өсуіне түрткі болды: егер өткен жылдың желтоқсанында жергілікті ет сатып алудың орташа бағасы килограмына 2075 теңгені құраса, осы жылдың қаңтарында сатушылардың айтуынша, ол 2300-2400 теңгеге дейін өсті. Жергілікті ет тапшылығына байланысты жеткізушілер ресейлік еттің бағасын көтерді: егер желтоқсан айында ет сатушылар оны килограмына 1800-1950 теңгеден сатып алса, қазір – 2250-2300 теңгеден.
– Билікке қалай жеткізуге болады? Олар жергілікті нарықтың өз сиыр етін жоғалтып жатқанын көрмей ме, – деді «ОА» журналистеріне Орал ет сатушылары.
Қазір қала базарларында еттің орташа бағасы – 2700 теңге. Қабырғалар мен төс еті 2600-ге сатылады. Жұмсақ ет 3000-3500 теңге тұрады.
Сатушылар 2024 жылдың желтоқсан айында сиыр етінің орташа бағасы бір килограмы 2400-2650 теңгені, төс еті мен қабырғалары 2500 теңгені, жұмсақ еті 2900-3200 теңгені құрағанын айтты.
Ет аз, мал басқа аймақтарға тірідей сатылады
– Адамдар етті қол жетімді бағамен сатып алғысы келеді. Жаңа баға белгілері оларды ашуландырады. Олар бізге өздерінің наразылықтарын ашық айтты, олар қазірдің өзінде ет павильонына кіруден қорқатындарын айтады. Бірақ біз етке үлкен үстеме жасамаймыз. Әр килограмға 200 теңгеден қосамыз. Қымбатырақ сата алмайсыз. Біздің шығындарымыз бар – сіз жүк тиеушінің, ет кесушінің жұмысын төлеуіңіз керек, есептегішті жалға алу ақысын және салықтарды төлеуіңіз керек, – дейді сатушылар ет нарығындағы жағдай туралы (жағдай туралы олар тек анонимділік жағдайында «ОА» айтуға келісті).
Олардың айтуынша, бүгінгі таңда сиыр еті өте шиеленісті. Жаңа жылдық мерекелерден кейін Орал базарларында ет сатушылар сиыр етімен үзіліске тап болды.
– Көптеген сатушылар жеке аулалардан ет сатып алады-негізінен жайылымда жайылатын мал. Бұл сиыр еті облыстың оңтүстік аудандарынан келеді. Қазір бұл ет азайып кетті-малдың жайылатын жері болмағандықтан, өткен жазда құрғақшылық болды, жайылым алаңдары азайып келеді. Жергілікті нарықта фермерлердің еті іс жүзінде жоқ. Шаруа қожалықтары мен бордақылау алаңдары Орал базарларына ет әкелмейді. Олар етті Атырау, Ақтау, енді Көкшетау мен Шымкентке жеткізеді, – дейді сиыр етін сатушылар.
Олардың айтуынша, олар облыс аудандарына ет жеткізушілерге қоңырау шалғанда: «Қостанайдан, Атыраудан немесе Өзбекстаннан сатып алушылар келіп, малды тірідей алып кеткен», – деп жауап береді.
Желтоқсан айында жергілікті ет сатып алудың орташа бағасы килограмына 2075 теңгені құрады. Қазір жергілікті ет сатып алушылар оны килограмына 2300-2400 теңгеге дейін көтерді. Тірі салмақпен басқа өңірлерден сатып алушылар жергілікті малды килограмына 1700 теңгеден сатып алады.
Ал мал иелері келуші сатып алушылардың пайдасына таңдау жасайды.
Ет павильондарын сатушылар жергілікті жылқы еті мен қой етімен ешқандай проблема жоқ екенін айтады, бірақ ауылдарда сиыр етін сатып алу қиынға соғады.
Сұраныс бар, Ресейден сиыр еті сатылымға шықты
– Бізде мезгіл – мезгіл сатушылардың бірі жартылай бос сөрелердің артында тұрады-жергілікті сиыр еті жоқ. Мен өзім бір апта бойы жергілікті етсіз болдым,-дейді 20 жылдан астам тәжірибесі бар ет сатушылардың бірі. – Ресейлік ет бізге базарларға келеді – бірақ бұл сортты емес, сиыр-бұл сүт тұқымының кәрі сиырларының еті. Бұл сиыр етінің сапасы төмен. Бірақ жергілікті ет тапшылығына байланысты сөрелерде өнім болуы үшін ресейлік сиыр етін сатып алу керек.
Өткен жылы Орал қасапшылары Ресейден ІҚМ етін бір килограмына 1850-1900 теңгеден көтерме сатып алды, енді бұл ет бір килограмына 2250-2300 теңгеге дейін қымбаттады.
Жергілікті сиыр етінің тапшылығы нарықтарға ет жеткізу көлеміне әсер етті. Мәселен, егер өткен жылдың жазында жергілікті ІҚМ етінің 75%, ал ресейлік еттің – 25% болса, қазір жергілікті сиыр етінің үлесі 60%, ресейлік ет – 40% құрайды.
– Бізде мемлекет қолдайтын бордақылау алаңдары бар, оларға етті мал шаруашылығын дамытуға субсидиялар төленеді, жеңілдікті несиелер беріледі. Бірақ қазір олар етті ҚР басқа облыстарына апарады, жергілікті нарықты өз өнімдерімен қамтамасыз етпейді. Бұл әділетсіз деп санаймыз. Егер олар малдарын осында бордақылап, жергілікті бюджеттен мемлекеттік қолдау алса, онда неге олардың еті нарықта жоқ? Біздің өңірде өсірілген ет, ең алдымен, біздің облыстағы дүкендердің сөрелерінде болуы керек, – дейді Орал ет павильондарының сатушылары.
«Жергілікті етті базарларға қайтару керек»
БҚО-да сиыр етінің бағасының өсуі нарықта жергілікті өнімнің азаюына байланысты бола ма?
– Бағаның өсуі маңызды болады, өйткені бұған ықпал ететін көптеген факторлар бар, – деп жауап береді Орал ет сатушылары. – Қазір бәріміз алаңдай күтеміз: әрі қарай не болады, қалада жергілікті ет пайда бола ма? Ет нарығында жүздеген адам жұмыс істейді, тіпті отбасылық мердігерлер де бар. Біз отбасыларды тамақтандырамыз, сауда орындарын жалға аламыз, салық төлейміз. Қазір жағдай өте маңызды: кейбір әріптестер бұдан әрі қалай не болатынын білмейтіндерін айтады. Өте қорқынышты, мазасыз. Көптеген жылдар бойы базарда жұмыс істейміз. Ет сату-бұл біздің жалғыз табысымыз. Біз көктемнің соңына дейін шыдай аламыз ба? Содан кейін жеке аулаларда балаларды мектеп бітіруіне киіндіру үшін мал сойып, оларды ауылдардан қалаға оқытуға апара бастайды. Бізге жалдау ақысын төлейтін ештеңе жоқ. Жергілікті етті кейбір сатушылар қазірдің өзінде килограмына 2400 теңгеден сатып алады. Оған жоғары баға қою мүмкін емес-адамдар қаңтар айында ақшасыз отырады.
Қасапшылар жағдайдан шығудың жолын қалай көреді?
-Қазір біз жергілікті бордақылау алаңдары 30% жұмыс істейтінін білеміз. Оларды жас жануарлармен толтыру керек, өз малдарын өсіру керек. Етті мал шаруашылығын дамытуға бөлінетін көп ақша ұрланып жатыр деп есептейміз. Егер біздің билік жергілікті деңгейде бордақылау алаңдарының етті толығымен басқа аймақтарға әкетуіне кедергі жасамаса, біз өз сиыр етімізсіз қаламыз, – дейді Орал ет павильондарының сатушылары.
«Тапшылық жоқ, бірақ баға көтерілуі мүмкін»
БҚО бойынша ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Жасұлан Халиуллин «ОА» – на өңірде сиыр етінің тапшылығы жоқ екенін үзілді-кесілді мәлімдеді.
– Облыс бойынша ет өндіру көлемі жалпы халықтың ет өнімдеріне деген қажеттілігін 100% – ға қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, – деді Жасұлан Халиуллин.
Бұдан басқа, БҚО шаруашылығының тірі және ет өнімі түріндегі малдары Атырау, Маңғыстау облыстарына жеткізіледі, сондай-ақ өткен жылы 10 мыңнан астам ірі қара мал шетелге экспортталды.
Оңтүстік өңірлер – Түркістан облысы, Шымкент – БҚО-дан тұтыну үшін ет түрінде немесе Өзбекстанға немесе Тәжікстанға экспорттау үшін малды одан әрі бордақылау үшін алады.
Осы көктемде БҚО-да сиыр етінің тапшылығы және соның салдарынан ет бағасының күрт өсуі мүмкін бе?
-Ет тапшылығы болмайды, өйткені бізде мал шаруашылығы өңірі бар. Малдың жеткілікті саны бар. Біздің шаруашылықтарымыз ірі қара мал өсіруге бағдарланған, – деп жауап берді БҚО бойынша ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы. – БҚО-дан сиыр етіне сұраныс бар, бұл сөзсіз. Бүгінгі таңда ет бағасы тірі салмаққа килограмына 1700 теңгені құрайды. Бұл шаруа қожалықтарының өздері үшін жақсы-олар өз малдарын жақсы бағамен сатады, нәтижесінде олардың қаржылық жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді және одан әрі дамуға серпін береді. Аудандарға баратын қасапшыларға арзан бағамен мал алу қиын. Олар сиыр етін сатуда делдалдар. Сонымен қатар, олар өндірушілердің өздеріне қарағанда көп ақша табады. Біз ауыл тұрғындарына ет сатуды жергілікті дилерлерге бұйыра алмаймыз. Бағаның өсуі бола ма? Мүмкін. Нарықта сиыр етінің бағасы өсуде, өйткені сұраныс бар.
БҚО ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметінше, 2024 жылдың қорытындысы бойынша облысымызда 924,2 мың бас ірі қара, 1178 мың бас қой, 168,2 мың бас ешкі, 309,7 мың бас жылқы және 10,8 мың бас шошқа тіркелген. 2023 жылмен салыстырғанда ірі қара малдың саны 23,4% — ға (2023 ж. — 748,9 мың бас), қойлар — 18,8% — ға (991,9 мың бас), ешкілер-6,4% – ға (158,1 мың бас), жылқылар-16,7% – ға (265,4 мың бас), ал шошқалар азайды 10,7% (12,1 мың бас). Мал санының өсуі шаруашылықтардың барлық санаттарында байқалады.
Бордақылау алаңдары жүктелген, бірақ тек 30%
Ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының БҚО бойынша орынбасары Рүстем Зулкашев сәл кейінірек «ОА» – на жауап берді: облыс бойынша ет бағытындағы ІҚМ өсіретін 4580 шаруа қожалығы жұмыс істейді. Барлық шаруашылықтарда 540669 бас мал ұсталады.
Мал басы бойынша көшбасшы – Казталов ауданы (мұнда фермалар мен бордақылау алаңдарында 99617 бас ІҚМ бар), Бөкейорда (87466 бас), Ақжайық (69155). Етке ең аз малды Орал (479 бас ІҚМ), Бәйтерек (6698 бас) және Бөрлі ауданында (14782) шаруашылықтар өсіреді.
Облыста инфрақұрылымы дамыған және жалпы сыйымдылығы 42,3 мың бас ІҚМ болатын 15 бордақылау алаңы жұмыс істейді. Облыс аграршылары 2024 жылы бордақылау алаңдарына 20 мыңнан астам тауар бұқасын сатты. Бүгінгі таңда бордақылауда 11,9 мың бас бұқа бар.
Барлық бордақылау алаңдары 30% – ға жүктелген.
БҚО бойынша ірі бордақылау алаңдарының тізіміне: «Терра Ақжайық» ЖШС (15 мың бас), «Ет индустриясы» ЖШС (5 мың бас), «Аманер IZI» ЖШС (2,4 мың бас), «Батыс Бордақылау» АҚ (2,1 мың бас) кіреді.
Рүстем Зулкашев «Терра Ақжайық» ЖШС өткен жылы Янайкино ауылында орналасқан сыйымдылығы 8640 бас болатын 2014 жылдан бері тоқтап тұрған бордақылау кешенін сатып алып, 4,2 млрд.теңге инвестиция салғанын айтты (оның ішінде 600 млн. теңге – өз қаражаты, 3,6 млрд. теңге – инвестиция). Қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу арқылы инвестор бордақылау алаңының қуатын екі есеге – 15000 басқа дейін ұлғайтты және бордақылау кешенін 2024 жылдың қарашасында пайдалануға берді.
Қазір «Терра Ақжайық» ЖШС бордақылау алаңында 2,6 мың бас ірі қара және 300 бас жылқы ұсталады (кешен өз қуатының 17% – на жүктелген).
«ОА»» Терра Ақжайық » ЖШС директоры Қайыржан Қайырғалиевпен өңірдегі ең ірі бордақылау алаңының жұмысы, істердің ағымдағы жай-күйі және болашаққа болжамдар туралы сөйлесуге тырысты. Біз бордақылау кешенінің басшысына сұрақтар жібердік, ол оларды оқыды, жауап беруге уәде берді, бірақ соңында ол өзінің жұмыс кестесінде бұған уақыт таппады.
Біз ет жегеннен екі есе көп өндіреміз
БҚО бойынша ауыл шаруашылығы басқармасында «ОА» жеке қосалқы шаруашылықтарда ет және ет-сүт бағытындағы 249,3 мың бас ірі қара мал өсірілетіні туралы ақпарат берілді. Мал облыстың Бәйтерек пен Теректі аудандарынан басқа барлық аудандарында ұстайды.
Статистикалық деректер бойынша, 2024 жылы облыста сою салмағында 54,4 мың тонна ет өндірілді. оның 33,4 мың тоннасы агроқұрылымдарда және 21,2 мың тоннасы жеке қосалқы шаруашылықтарда. Ауыл шаруашылығы басқармасы атап өткендей, өңірде ет өндірісінің өсуі байқалады. Салыстыру үшін: 2023 жылы өңірде сою салмағында 51,5 мың тонна ет (агроқұрылымдарда – 30,7 мың тонна және ЖҚШ – да – 20,8 мың тонна), 2022 жылы – 45,2 мың тонна (агроқұрылымдарда – 25,5 мың тонна және ЖҚШ-да-19,7 мың тонна) өндірілді.
Тұтыну нормаларына сәйкес, 1 адамға жылына 20 кг сиыр етін жеу керек.
БҚО бойынша ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметінше, БҚО-да сиыр етін өндірудің жалпы көлемі өңірдегі халықтың жалпы санына есептегенде еттің осы түрін тұтыну көлемінен 2 есе артық.
Рүстем Зулкашев 2024 жылы облыстан 264,3 тонна сиыр еті мен 390,6 тонна қой еті экспортталғанын түсіндірді (2023 жылы ірі қара мал еті мен ет өнімдерінің экспорты 6 есе – 1904,1 тонна, ал қой еті – 188,5 тоннаның жартысы). Сонымен қатар, экспортқа 15,3 мың тірі бұқа, 4 мың қой және 204 жылқы жіберілді. Ет пен мал экспортқа Иран, Өзбекстан, Әзірбайжан, Қырғызстан және Тәжікстанға жіберілді.
-Тірі салмақта экспортқа 15,3 мың бас бұқа жұмсалды-бұл 2,7 мың тонна, ал тірі салмақтағы бордақылау алаңдары бір жылда 28,5 мың тонна ет өндірді. Экспортқа тек ірі қара мен қойдың еркектері шығады. Бұл ретте малды әкетуге лимит белгіленді. Мысалы, бұқашықтарға квота лимиті 85 мың, ал қошқарларға — 120 мың. Бүгінгі таңда бұқашықтардың экспортына квота толығымен пайдаланылды, – деп атап өтті БҚО бойынша ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының орынбасары.
Ет болу үшін 7 млрд. теңге субсидия бөлінді
Рүстем Зулкашев өңірдің ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері тауарлық және асыл тұқымды аналық мал басымен селекциялық-асыл тұқымдық жұмыс жүргізуге, асыл тұқымды аналық ірі қара мал мен өндірушілердің бұқаларын сатып алуға, бордақылау алаңдары мен ет өңдеу кәсіпорындарына сатылған бұқашықтардың құнын арзандатуға мемлекеттен өтеусіз көмек – субсидиялар алатынын хабарлады.
Мәселен, 2024 жылы 2370 шаруашылық бюджеттен 7,767 млрд теңге алды (2023 жылы етті мал шаруашылығын қолдауға өңірдің 2407 шаруашылығына 7,641 млрд.теңге бөлінді, 2022 жылы 2307 шаруашылыққа 5 614 млрд. теңге төленді).
2024 жылы бюджеттен ең ірі субсидия алушылар тізімінде: «Ақжан» ШҚ, Ақжайық ауданы – 50,595 млн теңге; «BAITEREK-ET» ЖШС, Бәйтерек ауданы – 43,8 млн теңге; «Нұралы» ШҚ, Казталов ауданы – 41,2 млн теңге; «Сұңқар-2020» ШҚ, Қаратөбе ауданы – 39 млн теңге; «Айдос» ШҚ, Казталов ауданы – 38,2 млн теңге.
Ауыл шаруашылығы басқармасы қазір БҚО бойынша сиыр етінің орташа бағасы 1 килограмм үшін 2450 теңге, жылқы еті – 2550 теңге, қой еті – 2350 теңге деп жауап берді.
Өткен жылмен салыстырғанда сиыр еті 100 теңгеге қымбаттады (2350 теңге болды), жылқы еті сол деңгейде қалды (2550 теңге), қой еті 100 теңгеге (2257 теңге) қымбаттады.
Жалпы, сиыр еті туралы, белгілі болғандай, ауылшаруашылық мекемесінде ешкім қорқып отырған жоқ.
Людмила КАЛАШНИКОВА
Суретті түсірген Темірлан ИМАНҒАЛИЕВ
